Nurdan ÇAKIR TEZGİN
GDO mevzuatında ipin ucu kaçmış!
Gelecek nesillerin devamı için dünya insanının görmezden gelemeyeceği genetiğiyle oynanmış gıda denetimsizliğiyle ilgili çıkarılan yasalar ve sonuçları kaos olmaya, tehlike saçmaya devam ediyor. Türkiye'nin en önemli tarımsal doğruları ifade eden tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım'ın söylediklerine lütfen hepimiz kulak verelim.
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar(GDO) ile ilgili mevzuatta 10 aylık dönemde baş döndürücü değişiklikler yapıldı.
Ä°thalatçı, sanayici, tüketici deÄŸiÅŸikliklerini takip etmekte zorlanıyor. Son olarak GDO ve Ãœrünlerine Dair Yönetmelik 13 AÄŸustos 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Yönetmelik, 26 Eylül 2010 itibariyle uygulamaya girecek.
GDO ile ilgili son 10 ayda 1 yasa, 3 yönetmelik ve 3 yönetmelik deÄŸiÅŸikliÄŸi Resmi Gazete’de yayınlandı. Ä°lk olarak 26 Ekim 2009’da Resmi Gazete’de yayınlanan “Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar ve Ãœrünlerinin Ä°thalatı,Ä°ÅŸlenmesi, Ä°hracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik” yapılan deÄŸiÅŸikliklerle adeta delik deÅŸik oldu.
Sanayici, ithalatçı, tüketici yapılan deÄŸiÅŸiklikleri takip etmekte zorlanıyor. Ä°lk olarak 1990’lı yılların sonunda ülkenin gündemine giren ve zaman zaman tartışılan GDO’lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸi ile ilgili geliÅŸmeler son 9 ayda büyük hız kazandı.
Biyogüvenlik Yasası Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin gündemindeyken yasayı çıkarmak yerine Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı’nın aceleyle bir yönetmelik çıkarması tartışmaları alevlendirdi. 26 Ekim 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelik hiç kimseyi memnun etmedi. YönetmeliÄŸin çıkarılması ile Türkiye’ye uzun zamandan beri GDO’lu ürünlerin zaten girdiÄŸi bunun kontrol altına alınması gerektiÄŸi ifade edildi. Böylece Türkiye’de yıllardır GDO’lu ürünlerin tüketildiÄŸi kabul edilmiÅŸ oldu. Hükümet bu yönetmelikle, GDO’lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸine yasak getirildiÄŸini savunsa da daha sonraki uygulamalar bu yönetmeliÄŸin GDO’lu ürünlere kapıları sonuna kadar açtığını gösterdi. Yönetmelik önce Danıştay tarafından yürürlüğü durduruldu. Bakanlığın itirazı üzerine yeniden yürürlüğe girdi. Yönetmelik daha bir yıl dolmadan 4 kez deÄŸiÅŸtirildi.
Yeni dönem 26 Eylül’de baÅŸlayacak
Danıştay 10.ve 13.Dairesi 26 Ekim tarihli yönetmeliÄŸin yürürlüğünü durdururken temel gerekçe olarak yönetmeliÄŸin dayandığı bir yasa olmamasını gösterdi. Önce yasanın kabul edilmesi daha sonra yönetmeliÄŸin çıkarılması gerektiÄŸine iÅŸaret etti. Bunun üzerine Biyogüvenlik Yasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 18 Mart 2010’da kabul edildi ve 26 Mart 2010’da Resmi Gazete’de yayınlandı.Yasa, 26 Eylül’de yürürlüğe girecek. Yasa’da 3 ay içinde çıkarılması öngörülen iki yönetmelik ise yaklaşık 2 aylık gecikme ile 13 AÄŸustos’ta Resmi Gazete’de yayınlandı. GDO YönetmeliÄŸi ve GDO Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin çalışma esaslarını belirleyen bu iki yönetmelik de 26 Eylül 2010’da yürürlüğe girecek. Dolayısıyla, GDO’ lu ürünler için 26 Eylül 2010 tarihi yeni bir dönemin baÅŸlangıcı olacak. Halen, çok tartışılan ve 9 ayda 4 kez deÄŸiÅŸtirilen 26 Ekim 2009 tarihli Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar ve Ãœrünlerinin Ä°thalatı,Ä°ÅŸlenmesi, Ä°hracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik uygulanıyor. Bu yönetmelikle yeni yayınlanan GDO YönetmeliÄŸi arasında çok önemli farklılıklar var.
Etiket zorunluluÄŸu geliyor
Uygulamadaki yönetmelik Biyogüvenlik Yasası kabul edilmeden çıkarıldığı için yasal dayanağı bakımından sorunlu. Ayrıca, Yasa’da yer alan pek çok uygulama 26 Ekim tarihli yönetmelikte yok. Biyogüvenlik Kurulu’nun kurulması, etiket uygulamasına geçilmesi, bebek mamalarında GDO’lu ürünlerin kullanımın yasaklanması gibi pek çok uygulama yeni yönetmelikte var. 26 Eylül’de uygulamaya girecek GDO YönetmeliÄŸine göre, binde 9’un üzerinde GDO içeren ürünlere etiket zorunluluÄŸu getiriliyor. Buna göre, ürünün etiketinde GDO’lu olduÄŸu yazılması ÅŸart. Ayrıca, GDO içermeyen ürün üretenler de ürünlerinin etiketine “GDO içermez” ibaresini kullanabilecekler. Tüketici, etiketine bakarak bir ürünün GDO içerip içermediÄŸini öğrenebilecek. Ancak, Türkiye’de tüketicilerin büyük bölümü etiketi bir yana son kullanma tarihine bile bakmadığı biliniyor.
Tek yetkili Biyogüvenlik Kurulu
Eski yönetmelikten farklı olarak yeni yönetmelikte GDO’lu ürünlerin ithalatı, izin verilmesi ve diÄŸer pek çok konuda adeta tek yetkili Biyogüvenlik Kurulu’nun oluÅŸturulması öngörülüyor. Yeni yönetmeliÄŸin yayınlandığı 13 AÄŸustos tarihli Resmi Gazete’de Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik’te yayınlandı. Buna göre, GDO’lu ürünlerin ithalatına izin verecek olan Biyogüvenlik Kurulu 9 üyeden oluÅŸuyor. Bu üyelerden 4’ü Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı tarafından atanıyor. Ä°ki üyeyi Çevre ve Orman Bakanı atarken, SaÄŸlık Bakanı, Sanayi ve Ticaret Bakanı, Dış Ticaret MüsteÅŸarlığının baÄŸlı olduÄŸu bakan ise birer üye atayacak.
Böylece 9 üyeli Biyogüvenlik Kurulu 5 bakan tarafından belirlenecek. Kurul BaÅŸkanını ise Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı belirleyecek. Özerk ve bağımsız olacağı söylenen 9 üyeli kurul kendi baÅŸkanını bile seçemeyecek. BaÅŸkanı Tarım Bakanı seçecek. Kurul BaÅŸkanı ve üyelerinin görev süresi 3 yıl olacak. Kurulun oluÅŸturulması ile ilgili tüm iÅŸlemleri Tarım Bakanlığı yapacak. GDO’ lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸi, iÅŸlenmesi, kullanılması gibi hemen her konuda Biyogüvenlik Kurulu karar verecek. Halen yürürlükte olan 26 Ekim 2009 tarihli Yönetmelik kapsamında Biyogüvenlik Kurulu’nun iÅŸlevini Bilimsel Komite yürütüyor. Bilimsel komite bugüne kadar GDO’ lu 25 çeÅŸit ürünün Türkiye’ye giriÅŸine izin verdi. Biyogüvenlik Kurulu çalışmaya baÅŸladıktan sonra her bir baÅŸvuruyu deÄŸerlendirmek üzere 11 üyeden oluÅŸacak ayrı komiteler kurulacak. Bu komiteler Biyogüvenlik Kurulu’na baÄŸlı çalışacak. TÃœBÄ°TAK ve üniversitelerden, araÅŸtırma enstitülerinden oluÅŸacak komite üyelerinin yer aldığı bir uzmanlar listesi de oluÅŸturulacak. Bugüne kadar komite üyeleri ve uzman listesinin kimlerden oluÅŸtuÄŸu kamuoyuna açıklanmadı.
Komite kararları ne olacak?
26 Ekim 2009 tarihli yönetmeliÄŸe göre oluÅŸturulan Bilimsel Komite bugüne kadar genetiÄŸi deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ mısır, soya ÅŸekerpancarı, maya, patates, pamuk, bakteri biyokütlesi ve kolza(kanola)’nın toplam 25 çeÅŸidine ithalat izni verdi. Bilimsel Komite kararlarında “mevcut bilgiler ışığında”, “insan ve hayvan saÄŸlığı açısından istenmeyen bir etki oluÅŸturmayacağı beklenmektedir” gibi kesin olmayan ifadeler kullanıldı. Yeni yönetmelikte, insan ve hayvan saÄŸlığının yanı sıra çevreye etkileri, biyoçeÅŸitliliÄŸe etkisi, sosyal ve ekonomik etkisi gibi yeni kriterler yer alıyor. Bugüne kadar izin verilen ve yeni yönetmeliÄŸin ve yasanın yürürlüğe gireceÄŸi 26 Eylül 2010’a kadar izin verilecek GDO’ lu ürünlerin çevreye, biyoçeÅŸitliliÄŸe ve diÄŸer alanlarda olumsuz etkisi nasıl belirlenecek. Bu ürünler yeniden deÄŸerlendirmeye tabi tutulacak mı? Bu ürünler ÅŸu anda zaten tüketimde bir kısmı tüketildi. Olumsuz etkileri olursa bunun yaptırımı ne olacak?
GDO’da neler yasak?
Ä°lk yönetmelikte “yasaklar” diye bir madde yer almazken yeni yönetmelikte GDO ile ilgili yasaklar açıkça ifade ediliyor.Buna göre; GDO ve ürünlerinin onay alınmadan piyasaya sürülmesi yasak.GDO ve ürünlerinin, Biyogüvenlik Kurul’unun kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması, Kurul tarafından piyasaya sürme kapsamında belirlenen amaç ve alan dışında kullanımı da yasaklanıyor. GenetiÄŸi deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ bitki ve hayvanların üretimi yasak. GDO ve ürünlerinin bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması da yasak.
Avrupa Birliği şartı kalkıyor mu?
Ä°lk yönetmelik yayınlandıktan sonra yaÅŸanan sert tartışmalar üzerine, Hükümet, Avrupa BirliÄŸi kriterini getirdi. Avrupa BirliÄŸi’nde izin verilen genlere Türkiye’de de izin verilmesi kabul edildi. Yeni yönetmelikte bu yönde herhangi bir düzenlemenin yer almaması dikkat çekiyor. Avrupa BirliÄŸi kriteri yeni yönetmeliÄŸin uygulanacağı 26 Eylül’den itibaren istenip istenmeyeceÄŸi belli deÄŸil.
GDO’lu ürünlerin ithalatı
GDO’lu ürünlerin ithalatına Biyogüvenlik Kurulu karar veriyor. Kurul, gerekli deÄŸerlendirmeleri yaptıktan sonra gıda ve yem olarak piyasaya sürülmesi uygun görülen GDO ve ürünlerinin ithalatına izin verilecek. Ä°thalatta aranacak ÅŸartlar şöyle belirlendi: Ä°thalatçı firmadan, ithal edilecek GDO ve ürünlerinin miktarı ve içerdiÄŸi gen çeÅŸidi ile ilgili orijin ülke veya yüklendiÄŸi ülke yetkili otoriteleri tarafından düzenlenmiÅŸ belge veya uluslararası akredite bir laboratuvardan alınmış analiz raporu istenecek.
Tarım Bakanlığı ayrıca denetim ve kontrol amaçlı analizler yaptıktan sonra, denetim ve kontrol sonucu uygun görülen ürünlerin ithalatına izin verilecek. Bakanlıkça GDO’lu olarak ithaline izin verilen ürünlerin, firma ve GDO bazında kayıtları tutulacak. Ä°thalat aÅŸamasında Bakanlıkça yapılan kontroller sonucunda onaysız GDO veya Kanun kapsamında Kurul veya Bakanlıkça öngörülen diÄŸer koÅŸullara uygun olmayan onaylı GDO tespit edilen ürünlerin ithalatına izin verilmeyecek. Gıda ve yem haricindeki GDO ve ürünlerinin ithalatı, Kurul kararı doÄŸrultusunda ilgili Bakanlık, kurum ve kuruluÅŸlar ile iÅŸbirliÄŸi yapılarak gerçekleÅŸtirilecek.GDO’lardan elde edilen ürünler ile GDO’lardan elde edilmiÅŸ bileÅŸen içeren ürünlerin ithalatında bu ürünlerin elde edildiÄŸi GDO’nun onaylanmış olması ÅŸartı aranacak.
Sosyo-ekomomik deÄŸerlendirme
Yeni yönetmelikle GDO’lu ürünlerin ithalatına izin verilmeden önce risk deÄŸerlendirmesinin yanı sıra sosyo-ekomomik deÄŸerlendirmenin de yapılması öngörülüyor. Bu deÄŸerlendirmeyi yapacak özel bir komite oluÅŸturulması gerekiyor. Bu komite izin verilen GDO’lu bir ürünün çevreye ve biyoçeÅŸitliliÄŸe olduÄŸu kadar çiftçiler üzerindeki etkisini de deÄŸerlendirecek. Böylece GDO’lu bir ürünün yerli üretime olumsuz etkisi tespit edildiÄŸinde izin verilmemesi gerekiyor.
Türkiye GDO cenneti olabilir
Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı 26 Ekim 2009’da ilk kez yönetmelik çıkardığında GDO’lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸinin yasaklanması amacıyla bu yönetmeliÄŸin çıkarıldığı iddia edilmiÅŸti. O dönemde Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı Mehdi Eker, “GDO’lu ürünü hiçbir ‘babayiÄŸit’ getiremez” (6 Kasım 2010 tarihli Dünya Gazetesi) demiÅŸti. Bakan GDO’lu ürünleri yemeyeceÄŸini açıkça belirtmiÅŸti. O tarihten bu yana GDO ile ilgili pek çok düzenleme yapıldı. Hepside GDO’lu ürünlerin yasaklanması bir yana, Türkiye’ye giriÅŸini daha da kolaylaÅŸtırdı. Tarım Bakanlığı’nın baÅŸlangıçta 27 ürünü analize tabii tutarken daha sonra ürün sayısı 9’a indirildi. Bugüne kadar 25 çeÅŸit gıda ve yem amaçlı GDO’lu ürün ithalatına izin verildi. Bu hızla devam edilirse Türkiye yakın zamanda GDO’lu ürünlerin cenneti olabilir.
10 ayda GDO mevzuatı nasıl bir seyir izledi?
26 Ekim 2009- Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin İthalatı,İşlenmesi, İhracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik yayınlandı.
2 Kasım 2009 – GDO analizi yapılacak 27 ürün açıklandı. Tarım Bakanlığı aynı gün 4 ilin Tarım Ä°l Müdürlüğü’ne analiz laboratuarı kurulması için yazı gönderdi.
9 Kasım 2009 – Laboratuar yetersizliÄŸi nedeniyle analize tabi tutulacak ürün sayısı 9’a indirildi
20 Kasım 2009- YönetmeliÄŸin 5 maddesi deÄŸiÅŸtirildi ve bir geçici madde eklendi. Yapılan deÄŸiÅŸiklikle 26 Ekim’den önce kontrol belgesi alan ve Avrupa BirliÄŸi kriterlerine uygun olan GDO’lu ürünlerin ithalatı 1 Mart 2010’a kadar serbest bırakıldı.
20 Kasım 2009- Danıştay Onuncu ve Onüçüncü Daireleri Müşterek Kurulunca “Yasa olmadan yönetmelikle düzenleme yapılamaz” hükmü ile yönetmeliÄŸin 11. ve 20. maddeleri hakkında yürütmenin durdurulması kararı verildi.
24 Aralık 2009- Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının Danıştay kararına itirazı, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından kabul edildi.
20 Ocak 2010- YönetmeliÄŸin bazı maddelerinin uygulamasının 1 Mart 2010’a ertelenmesini öngören deÄŸiÅŸiklik yönetmeliÄŸi Resmi gazete’de yayınlandı.
18 Mart 2010- Biyogüvenlik Yasası Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edildi.
26 Mart 2010- Biyogüvenlik Yasası Resmi Gazete’de yayınlandı.
28 Nisan 2010- Yönetmelik 3.kez değişti
11 Mayıs 2010- 26 Ekim 2009 tarihli yönetmelik gereÄŸi oluÅŸturulan Bilimsel Komite ilk kararını açıkladı. Kararda GDO’lu ürünlere iliÅŸkin eÅŸik deÄŸerin binde 9 olarak belirlenmesi, binde 9’un altında GDO içeren ürünlerin etiketlenmesine gerek olmadığı kararı alındı. Ayrıca Avrupa BirliÄŸi kriteri getirildi.
11 Mayıs 2010- GDO’ lu ürün giriÅŸine yasal olarak izin veren Bilimsel Komite’nin ilk kararı kamuoyuna açıklandı.
1 Haziran 2010- Bilimsel Komite’nin ikinci toplantısının kararları açıklandı
28 Temmuz 2010- Bilimsel Komite’nin 3 ve 4. toplantısının kararları açıklandı.
13 Ağustos 2010- GDO ve Ürünlerine Dair yönetmelik Resmi Gazetede yayınlandı.
13 AÄŸustos 2010- Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Resmi Gazete’de yayınlandı.
26 Eylül 2010- Biyogüvenlik Yasası ve GDO Yönetmeliği yürürlüğe girecek.
Kaynak: Ali Ekber Yıldırım
www.tarimdunyasi.net/?p=1565
Nurdan ÇAKIR TEZGİN
"Nurdan ÇAKIR TEZGİN" bütün yazıları için tıklayın...
Gelecek nesillerin devamı için dünya insanının görmezden gelemeyeceği genetiğiyle oynanmış gıda denetimsizliğiyle ilgili çıkarılan yasalar ve sonuçları kaos olmaya, tehlike saçmaya devam ediyor. Türkiye'nin en önemli tarımsal doğruları ifade eden tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım'ın söylediklerine lütfen hepimiz kulak verelim.
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar(GDO) ile ilgili mevzuatta 10 aylık dönemde baş döndürücü değişiklikler yapıldı.
Ä°thalatçı, sanayici, tüketici deÄŸiÅŸikliklerini takip etmekte zorlanıyor. Son olarak GDO ve Ãœrünlerine Dair Yönetmelik 13 AÄŸustos 2010 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Yönetmelik, 26 Eylül 2010 itibariyle uygulamaya girecek.
GDO ile ilgili son 10 ayda 1 yasa, 3 yönetmelik ve 3 yönetmelik deÄŸiÅŸikliÄŸi Resmi Gazete’de yayınlandı. Ä°lk olarak 26 Ekim 2009’da Resmi Gazete’de yayınlanan “Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar ve Ãœrünlerinin Ä°thalatı,Ä°ÅŸlenmesi, Ä°hracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik” yapılan deÄŸiÅŸikliklerle adeta delik deÅŸik oldu.
Sanayici, ithalatçı, tüketici yapılan deÄŸiÅŸiklikleri takip etmekte zorlanıyor. Ä°lk olarak 1990’lı yılların sonunda ülkenin gündemine giren ve zaman zaman tartışılan GDO’lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸi ile ilgili geliÅŸmeler son 9 ayda büyük hız kazandı.
Biyogüvenlik Yasası Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin gündemindeyken yasayı çıkarmak yerine Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı’nın aceleyle bir yönetmelik çıkarması tartışmaları alevlendirdi. 26 Ekim 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelik hiç kimseyi memnun etmedi. YönetmeliÄŸin çıkarılması ile Türkiye’ye uzun zamandan beri GDO’lu ürünlerin zaten girdiÄŸi bunun kontrol altına alınması gerektiÄŸi ifade edildi. Böylece Türkiye’de yıllardır GDO’lu ürünlerin tüketildiÄŸi kabul edilmiÅŸ oldu. Hükümet bu yönetmelikle, GDO’lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸine yasak getirildiÄŸini savunsa da daha sonraki uygulamalar bu yönetmeliÄŸin GDO’lu ürünlere kapıları sonuna kadar açtığını gösterdi. Yönetmelik önce Danıştay tarafından yürürlüğü durduruldu. Bakanlığın itirazı üzerine yeniden yürürlüğe girdi. Yönetmelik daha bir yıl dolmadan 4 kez deÄŸiÅŸtirildi.
Yeni dönem 26 Eylül’de baÅŸlayacak
Danıştay 10.ve 13.Dairesi 26 Ekim tarihli yönetmeliÄŸin yürürlüğünü durdururken temel gerekçe olarak yönetmeliÄŸin dayandığı bir yasa olmamasını gösterdi. Önce yasanın kabul edilmesi daha sonra yönetmeliÄŸin çıkarılması gerektiÄŸine iÅŸaret etti. Bunun üzerine Biyogüvenlik Yasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 18 Mart 2010’da kabul edildi ve 26 Mart 2010’da Resmi Gazete’de yayınlandı.Yasa, 26 Eylül’de yürürlüğe girecek. Yasa’da 3 ay içinde çıkarılması öngörülen iki yönetmelik ise yaklaşık 2 aylık gecikme ile 13 AÄŸustos’ta Resmi Gazete’de yayınlandı. GDO YönetmeliÄŸi ve GDO Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin çalışma esaslarını belirleyen bu iki yönetmelik de 26 Eylül 2010’da yürürlüğe girecek. Dolayısıyla, GDO’ lu ürünler için 26 Eylül 2010 tarihi yeni bir dönemin baÅŸlangıcı olacak. Halen, çok tartışılan ve 9 ayda 4 kez deÄŸiÅŸtirilen 26 Ekim 2009 tarihli Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar ve Ãœrünlerinin Ä°thalatı,Ä°ÅŸlenmesi, Ä°hracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik uygulanıyor. Bu yönetmelikle yeni yayınlanan GDO YönetmeliÄŸi arasında çok önemli farklılıklar var.
Etiket zorunluluÄŸu geliyor
Uygulamadaki yönetmelik Biyogüvenlik Yasası kabul edilmeden çıkarıldığı için yasal dayanağı bakımından sorunlu. Ayrıca, Yasa’da yer alan pek çok uygulama 26 Ekim tarihli yönetmelikte yok. Biyogüvenlik Kurulu’nun kurulması, etiket uygulamasına geçilmesi, bebek mamalarında GDO’lu ürünlerin kullanımın yasaklanması gibi pek çok uygulama yeni yönetmelikte var. 26 Eylül’de uygulamaya girecek GDO YönetmeliÄŸine göre, binde 9’un üzerinde GDO içeren ürünlere etiket zorunluluÄŸu getiriliyor. Buna göre, ürünün etiketinde GDO’lu olduÄŸu yazılması ÅŸart. Ayrıca, GDO içermeyen ürün üretenler de ürünlerinin etiketine “GDO içermez” ibaresini kullanabilecekler. Tüketici, etiketine bakarak bir ürünün GDO içerip içermediÄŸini öğrenebilecek. Ancak, Türkiye’de tüketicilerin büyük bölümü etiketi bir yana son kullanma tarihine bile bakmadığı biliniyor.
Tek yetkili Biyogüvenlik Kurulu
Eski yönetmelikten farklı olarak yeni yönetmelikte GDO’lu ürünlerin ithalatı, izin verilmesi ve diÄŸer pek çok konuda adeta tek yetkili Biyogüvenlik Kurulu’nun oluÅŸturulması öngörülüyor. Yeni yönetmeliÄŸin yayınlandığı 13 AÄŸustos tarihli Resmi Gazete’de Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik’te yayınlandı. Buna göre, GDO’lu ürünlerin ithalatına izin verecek olan Biyogüvenlik Kurulu 9 üyeden oluÅŸuyor. Bu üyelerden 4’ü Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı tarafından atanıyor. Ä°ki üyeyi Çevre ve Orman Bakanı atarken, SaÄŸlık Bakanı, Sanayi ve Ticaret Bakanı, Dış Ticaret MüsteÅŸarlığının baÄŸlı olduÄŸu bakan ise birer üye atayacak.
Böylece 9 üyeli Biyogüvenlik Kurulu 5 bakan tarafından belirlenecek. Kurul BaÅŸkanını ise Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı belirleyecek. Özerk ve bağımsız olacağı söylenen 9 üyeli kurul kendi baÅŸkanını bile seçemeyecek. BaÅŸkanı Tarım Bakanı seçecek. Kurul BaÅŸkanı ve üyelerinin görev süresi 3 yıl olacak. Kurulun oluÅŸturulması ile ilgili tüm iÅŸlemleri Tarım Bakanlığı yapacak. GDO’ lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸi, iÅŸlenmesi, kullanılması gibi hemen her konuda Biyogüvenlik Kurulu karar verecek. Halen yürürlükte olan 26 Ekim 2009 tarihli Yönetmelik kapsamında Biyogüvenlik Kurulu’nun iÅŸlevini Bilimsel Komite yürütüyor. Bilimsel komite bugüne kadar GDO’ lu 25 çeÅŸit ürünün Türkiye’ye giriÅŸine izin verdi. Biyogüvenlik Kurulu çalışmaya baÅŸladıktan sonra her bir baÅŸvuruyu deÄŸerlendirmek üzere 11 üyeden oluÅŸacak ayrı komiteler kurulacak. Bu komiteler Biyogüvenlik Kurulu’na baÄŸlı çalışacak. TÃœBÄ°TAK ve üniversitelerden, araÅŸtırma enstitülerinden oluÅŸacak komite üyelerinin yer aldığı bir uzmanlar listesi de oluÅŸturulacak. Bugüne kadar komite üyeleri ve uzman listesinin kimlerden oluÅŸtuÄŸu kamuoyuna açıklanmadı.
Komite kararları ne olacak?
26 Ekim 2009 tarihli yönetmeliÄŸe göre oluÅŸturulan Bilimsel Komite bugüne kadar genetiÄŸi deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ mısır, soya ÅŸekerpancarı, maya, patates, pamuk, bakteri biyokütlesi ve kolza(kanola)’nın toplam 25 çeÅŸidine ithalat izni verdi. Bilimsel Komite kararlarında “mevcut bilgiler ışığında”, “insan ve hayvan saÄŸlığı açısından istenmeyen bir etki oluÅŸturmayacağı beklenmektedir” gibi kesin olmayan ifadeler kullanıldı. Yeni yönetmelikte, insan ve hayvan saÄŸlığının yanı sıra çevreye etkileri, biyoçeÅŸitliliÄŸe etkisi, sosyal ve ekonomik etkisi gibi yeni kriterler yer alıyor. Bugüne kadar izin verilen ve yeni yönetmeliÄŸin ve yasanın yürürlüğe gireceÄŸi 26 Eylül 2010’a kadar izin verilecek GDO’ lu ürünlerin çevreye, biyoçeÅŸitliliÄŸe ve diÄŸer alanlarda olumsuz etkisi nasıl belirlenecek. Bu ürünler yeniden deÄŸerlendirmeye tabi tutulacak mı? Bu ürünler ÅŸu anda zaten tüketimde bir kısmı tüketildi. Olumsuz etkileri olursa bunun yaptırımı ne olacak?
GDO’da neler yasak?
Ä°lk yönetmelikte “yasaklar” diye bir madde yer almazken yeni yönetmelikte GDO ile ilgili yasaklar açıkça ifade ediliyor.Buna göre; GDO ve ürünlerinin onay alınmadan piyasaya sürülmesi yasak.GDO ve ürünlerinin, Biyogüvenlik Kurul’unun kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması, Kurul tarafından piyasaya sürme kapsamında belirlenen amaç ve alan dışında kullanımı da yasaklanıyor. GenetiÄŸi deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ bitki ve hayvanların üretimi yasak. GDO ve ürünlerinin bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması da yasak.
Avrupa Birliği şartı kalkıyor mu?
Ä°lk yönetmelik yayınlandıktan sonra yaÅŸanan sert tartışmalar üzerine, Hükümet, Avrupa BirliÄŸi kriterini getirdi. Avrupa BirliÄŸi’nde izin verilen genlere Türkiye’de de izin verilmesi kabul edildi. Yeni yönetmelikte bu yönde herhangi bir düzenlemenin yer almaması dikkat çekiyor. Avrupa BirliÄŸi kriteri yeni yönetmeliÄŸin uygulanacağı 26 Eylül’den itibaren istenip istenmeyeceÄŸi belli deÄŸil.
GDO’lu ürünlerin ithalatı
GDO’lu ürünlerin ithalatına Biyogüvenlik Kurulu karar veriyor. Kurul, gerekli deÄŸerlendirmeleri yaptıktan sonra gıda ve yem olarak piyasaya sürülmesi uygun görülen GDO ve ürünlerinin ithalatına izin verilecek. Ä°thalatta aranacak ÅŸartlar şöyle belirlendi: Ä°thalatçı firmadan, ithal edilecek GDO ve ürünlerinin miktarı ve içerdiÄŸi gen çeÅŸidi ile ilgili orijin ülke veya yüklendiÄŸi ülke yetkili otoriteleri tarafından düzenlenmiÅŸ belge veya uluslararası akredite bir laboratuvardan alınmış analiz raporu istenecek.
Tarım Bakanlığı ayrıca denetim ve kontrol amaçlı analizler yaptıktan sonra, denetim ve kontrol sonucu uygun görülen ürünlerin ithalatına izin verilecek. Bakanlıkça GDO’lu olarak ithaline izin verilen ürünlerin, firma ve GDO bazında kayıtları tutulacak. Ä°thalat aÅŸamasında Bakanlıkça yapılan kontroller sonucunda onaysız GDO veya Kanun kapsamında Kurul veya Bakanlıkça öngörülen diÄŸer koÅŸullara uygun olmayan onaylı GDO tespit edilen ürünlerin ithalatına izin verilmeyecek. Gıda ve yem haricindeki GDO ve ürünlerinin ithalatı, Kurul kararı doÄŸrultusunda ilgili Bakanlık, kurum ve kuruluÅŸlar ile iÅŸbirliÄŸi yapılarak gerçekleÅŸtirilecek.GDO’lardan elde edilen ürünler ile GDO’lardan elde edilmiÅŸ bileÅŸen içeren ürünlerin ithalatında bu ürünlerin elde edildiÄŸi GDO’nun onaylanmış olması ÅŸartı aranacak.
Sosyo-ekomomik deÄŸerlendirme
Yeni yönetmelikle GDO’lu ürünlerin ithalatına izin verilmeden önce risk deÄŸerlendirmesinin yanı sıra sosyo-ekomomik deÄŸerlendirmenin de yapılması öngörülüyor. Bu deÄŸerlendirmeyi yapacak özel bir komite oluÅŸturulması gerekiyor. Bu komite izin verilen GDO’lu bir ürünün çevreye ve biyoçeÅŸitliliÄŸe olduÄŸu kadar çiftçiler üzerindeki etkisini de deÄŸerlendirecek. Böylece GDO’lu bir ürünün yerli üretime olumsuz etkisi tespit edildiÄŸinde izin verilmemesi gerekiyor.
Türkiye GDO cenneti olabilir
Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı 26 Ekim 2009’da ilk kez yönetmelik çıkardığında GDO’lu ürünlerin Türkiye’ye giriÅŸinin yasaklanması amacıyla bu yönetmeliÄŸin çıkarıldığı iddia edilmiÅŸti. O dönemde Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı Mehdi Eker, “GDO’lu ürünü hiçbir ‘babayiÄŸit’ getiremez” (6 Kasım 2010 tarihli Dünya Gazetesi) demiÅŸti. Bakan GDO’lu ürünleri yemeyeceÄŸini açıkça belirtmiÅŸti. O tarihten bu yana GDO ile ilgili pek çok düzenleme yapıldı. Hepside GDO’lu ürünlerin yasaklanması bir yana, Türkiye’ye giriÅŸini daha da kolaylaÅŸtırdı. Tarım Bakanlığı’nın baÅŸlangıçta 27 ürünü analize tabii tutarken daha sonra ürün sayısı 9’a indirildi. Bugüne kadar 25 çeÅŸit gıda ve yem amaçlı GDO’lu ürün ithalatına izin verildi. Bu hızla devam edilirse Türkiye yakın zamanda GDO’lu ürünlerin cenneti olabilir.
10 ayda GDO mevzuatı nasıl bir seyir izledi?
26 Ekim 2009- Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin İthalatı,İşlenmesi, İhracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik yayınlandı.
2 Kasım 2009 – GDO analizi yapılacak 27 ürün açıklandı. Tarım Bakanlığı aynı gün 4 ilin Tarım Ä°l Müdürlüğü’ne analiz laboratuarı kurulması için yazı gönderdi.
9 Kasım 2009 – Laboratuar yetersizliÄŸi nedeniyle analize tabi tutulacak ürün sayısı 9’a indirildi
20 Kasım 2009- YönetmeliÄŸin 5 maddesi deÄŸiÅŸtirildi ve bir geçici madde eklendi. Yapılan deÄŸiÅŸiklikle 26 Ekim’den önce kontrol belgesi alan ve Avrupa BirliÄŸi kriterlerine uygun olan GDO’lu ürünlerin ithalatı 1 Mart 2010’a kadar serbest bırakıldı.
20 Kasım 2009- Danıştay Onuncu ve Onüçüncü Daireleri Müşterek Kurulunca “Yasa olmadan yönetmelikle düzenleme yapılamaz” hükmü ile yönetmeliÄŸin 11. ve 20. maddeleri hakkında yürütmenin durdurulması kararı verildi.
24 Aralık 2009- Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının Danıştay kararına itirazı, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından kabul edildi.
20 Ocak 2010- YönetmeliÄŸin bazı maddelerinin uygulamasının 1 Mart 2010’a ertelenmesini öngören deÄŸiÅŸiklik yönetmeliÄŸi Resmi gazete’de yayınlandı.
18 Mart 2010- Biyogüvenlik Yasası Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edildi.
26 Mart 2010- Biyogüvenlik Yasası Resmi Gazete’de yayınlandı.
28 Nisan 2010- Yönetmelik 3.kez değişti
11 Mayıs 2010- 26 Ekim 2009 tarihli yönetmelik gereÄŸi oluÅŸturulan Bilimsel Komite ilk kararını açıkladı. Kararda GDO’lu ürünlere iliÅŸkin eÅŸik deÄŸerin binde 9 olarak belirlenmesi, binde 9’un altında GDO içeren ürünlerin etiketlenmesine gerek olmadığı kararı alındı. Ayrıca Avrupa BirliÄŸi kriteri getirildi.
11 Mayıs 2010- GDO’ lu ürün giriÅŸine yasal olarak izin veren Bilimsel Komite’nin ilk kararı kamuoyuna açıklandı.
1 Haziran 2010- Bilimsel Komite’nin ikinci toplantısının kararları açıklandı
28 Temmuz 2010- Bilimsel Komite’nin 3 ve 4. toplantısının kararları açıklandı.
13 Ağustos 2010- GDO ve Ürünlerine Dair yönetmelik Resmi Gazetede yayınlandı.
13 AÄŸustos 2010- Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Resmi Gazete’de yayınlandı.
26 Eylül 2010- Biyogüvenlik Yasası ve GDO Yönetmeliği yürürlüğe girecek.
Kaynak: Ali Ekber Yıldırım
www.tarimdunyasi.net/?p=1565
Nurdan ÇAKIR TEZGİN
"Nurdan ÇAKIR TEZGİN" bütün yazıları için tıklayın...