Aþçý Fok
Nurdan ÇAKIR TEZGÝN
Taze kiþniþ kokar Yenifoça yamaçlarý
(Belalým Koriander)
Ýrkiltici, iç gýcýklayan bir kokusu vardýr onun. Kiþniþ, yani dünyaca bilinen ismiyle Coriandrum sativum veya sadece koriander. Söyleniþi ahenkli, kulaða hoþ gelen bir sözcüktür koriander. Hint illerine yaptýðým yolculuðumdan bu yana ben ona "koriyandýr" diyorum. Anadolu'da aþotu da deniyor. Türkçede kiþniþ otu adýyla anýlan bu baharat pek çok kiþiyi rahatsýz eden baskýn bir sarhoþluða sahiptir. Ayný arapsaçý gibi, ya çok sevilir ya da hiç!
Hindistan ve Pakistan'da onu koymadýklarý hiçbir yemek yoktur herhalde, öyle yaygýndýr ki kullanýmý. Her yediðiniz yemekte, hamur iþinde onun kokusunu hissetmemek mümkün deðildir. Dondurma ve tatlýlar da bile kullanýyorlar ki, insana insaf dedirten bir fenalýk geçirtiyor bu ýsrarcý baharat. Evet, "ýsrarcý" en doðru sözcük bu. Israrcý rahatsýz edici bir baharat bana göre kiþniþ.
Durduk yere nereden çýktý bu kiþniþ konusu?
Kokusundan diyebilirim; Duyduk duymadýk demeyin Yenifoça'nýn yamaçlarý buram buram taze kiþniþ kokuyor...
Bütün kýyý þeridi ormanlarý gibi küçük tepeliklerle dað yavrusu yamaçlara sahip olan Foça ve Yenifoça kýyý þeridi, farklý yollarla baðlar Anadolu düzlüklerine kendini. Yenifoça'nýn, Baðarasý'ndaki anayola kestirme çýkan bir tali yolu vardýr, Kapýkaya Mevkii de denir o yolun geçtiði yamaçlara. Geçen yaz hepimizi kedere boðan Yenifoça orman yangýný, o yolun kýyýsýndan Kozbeyli Köyü'nün arka sýrtlarýna kadar uzanan yaklaþýk 200 hektarlýk alana yayýlmýþtý. Ne vakit yolumu düþürsem oralara içim acýr.
Geçen gün, Yenifoça Kapýkaya mevkiinde 75 dekarlýk bir ormaný oluþturacak fidanlarýn dikim törenine katýldým. Haydar Aliyev'in adýna oluþturulan 'Dostluk ve Hatýra Ormaný'. Yanan ormanlýk alanýn sýnýrýndan itibaren yeni bir orman yeþillenecek bundan böyle. (Niçin yanan ormanlýk alana deðil diye düþündüm ama, sanýrým oralara da aðaç dikimleri baþladý.)
Yeni, taze bir ormaný oluþturmak çok kolay deðil elbet. Ben tören alanýna gittiðimde daðlarýn teraslanýp topraklandýðýný, çevrenin epeyce tanzim edildiðini ve fidan dikimlerinin baþlamýþ olduðunu fark ettim. Petkim ve Ege Orman Vakfý birlikte güzel bir çalýþma gerçekleþtirmiþler kutlamak gerek.
Keskin ve iç bayýltan o meþum kokunun izini sürüyorum. Belalým koriyandýrýn izini... Yenifoça yamaçlarýnýn taze kazýlmýþ toprak yollarýný týrmandýkça rüzgarla köþe kapmaca oynuyorum sanki! Koku kayýtlarýmý sýnýyorum belleðimde. Çok keskin, ilaç gibi, mide bulantýsý uyandýran ama bir o kadar da naneyle anasona atýfta bulunan garip bir sarhoþluk bu. Kiþniþ sarhoþluðu. Bütün yamaçlarý sarmýþ taze yemyeþil yaban kiþniþleri. Yabanýl ve doðal.
Fidan dikme törenine gelen konuklarla ekim çalýþmasý yapanlar, yemyeþil taze kiþniþ (koriyandýr) yapraklarýný çapalarý ya da ayaklarýyla ezmiþler. Oldukça geniþ bir bölgede yetiþen kiþniþ bitkisi ezilmiþ olduðundan olsa gerek, çok yoðun ve keskin kokuyordu bütün yamaçlarda. Konuklarýn dikkatlerini verdikleri aðaç dikme töreni sýrasýnda bendeniz kiþniþ kökleriyle haþýr neþir olduðumdan, yapraklarý parmaklarýmla ezip sýkça burnuma deðdiriyordum. Garip davranýþlarým umarým kimsenin dikkatini çekmemiþtir!
Haydi Yenifoça yamaçlarýna kiþniþ toplamaya...
Kiþniþin Faydalarý :
-Karýn aðrýlarýný giderir.
-Bayat yiyeceklerin zararýný azaltýr.
-Cinsel gücü artýrýr.
-Kiþniþ tohumlarý içerdiði yaðlarla mideyi uyarýr; iþtah açar, sindirimi kolaylaþtýrýr ve hazýmsýzlýða iyi gelir.
-Ayný nedenle mide ve baðýrsaklardaki gazý söktürür.
-Sinirsel baþ aðrýlarýný keser.
-Doðumu kolaylaþtýrýr.
-Aniden baþlayan mide ve karýn aðrýlarýný bastýrýr.
-Özellikle çocuklarda ishali kesici etkiler yapar.
-Hafif yatýþtýrýcý etkisi vardýr.
-Fazla yenilirse zararlýdýr.
Kiþniþin kullaným çeþitlerini de yazacaðým en kýsa zamanda...
Aþçý Fok
Nurdan ÇAKIR TEZGÝN
www.ascifok.com
(Belalým Koriander)
Ýrkiltici, iç gýcýklayan bir kokusu vardýr onun. Kiþniþ, yani dünyaca bilinen ismiyle Coriandrum sativum veya sadece koriander. Söyleniþi ahenkli, kulaða hoþ gelen bir sözcüktür koriander. Hint illerine yaptýðým yolculuðumdan bu yana ben ona "koriyandýr" diyorum. Anadolu'da aþotu da deniyor. Türkçede kiþniþ otu adýyla anýlan bu baharat pek çok kiþiyi rahatsýz eden baskýn bir sarhoþluða sahiptir. Ayný arapsaçý gibi, ya çok sevilir ya da hiç!
Hindistan ve Pakistan'da onu koymadýklarý hiçbir yemek yoktur herhalde, öyle yaygýndýr ki kullanýmý. Her yediðiniz yemekte, hamur iþinde onun kokusunu hissetmemek mümkün deðildir. Dondurma ve tatlýlar da bile kullanýyorlar ki, insana insaf dedirten bir fenalýk geçirtiyor bu ýsrarcý baharat. Evet, "ýsrarcý" en doðru sözcük bu. Israrcý rahatsýz edici bir baharat bana göre kiþniþ.
Durduk yere nereden çýktý bu kiþniþ konusu?
Kokusundan diyebilirim; Duyduk duymadýk demeyin Yenifoça'nýn yamaçlarý buram buram taze kiþniþ kokuyor...
Bütün kýyý þeridi ormanlarý gibi küçük tepeliklerle dað yavrusu yamaçlara sahip olan Foça ve Yenifoça kýyý þeridi, farklý yollarla baðlar Anadolu düzlüklerine kendini. Yenifoça'nýn, Baðarasý'ndaki anayola kestirme çýkan bir tali yolu vardýr, Kapýkaya Mevkii de denir o yolun geçtiði yamaçlara. Geçen yaz hepimizi kedere boðan Yenifoça orman yangýný, o yolun kýyýsýndan Kozbeyli Köyü'nün arka sýrtlarýna kadar uzanan yaklaþýk 200 hektarlýk alana yayýlmýþtý. Ne vakit yolumu düþürsem oralara içim acýr.
Geçen gün, Yenifoça Kapýkaya mevkiinde 75 dekarlýk bir ormaný oluþturacak fidanlarýn dikim törenine katýldým. Haydar Aliyev'in adýna oluþturulan 'Dostluk ve Hatýra Ormaný'. Yanan ormanlýk alanýn sýnýrýndan itibaren yeni bir orman yeþillenecek bundan böyle. (Niçin yanan ormanlýk alana deðil diye düþündüm ama, sanýrým oralara da aðaç dikimleri baþladý.)
Yeni, taze bir ormaný oluþturmak çok kolay deðil elbet. Ben tören alanýna gittiðimde daðlarýn teraslanýp topraklandýðýný, çevrenin epeyce tanzim edildiðini ve fidan dikimlerinin baþlamýþ olduðunu fark ettim. Petkim ve Ege Orman Vakfý birlikte güzel bir çalýþma gerçekleþtirmiþler kutlamak gerek.
Keskin ve iç bayýltan o meþum kokunun izini sürüyorum. Belalým koriyandýrýn izini... Yenifoça yamaçlarýnýn taze kazýlmýþ toprak yollarýný týrmandýkça rüzgarla köþe kapmaca oynuyorum sanki! Koku kayýtlarýmý sýnýyorum belleðimde. Çok keskin, ilaç gibi, mide bulantýsý uyandýran ama bir o kadar da naneyle anasona atýfta bulunan garip bir sarhoþluk bu. Kiþniþ sarhoþluðu. Bütün yamaçlarý sarmýþ taze yemyeþil yaban kiþniþleri. Yabanýl ve doðal.
Fidan dikme törenine gelen konuklarla ekim çalýþmasý yapanlar, yemyeþil taze kiþniþ (koriyandýr) yapraklarýný çapalarý ya da ayaklarýyla ezmiþler. Oldukça geniþ bir bölgede yetiþen kiþniþ bitkisi ezilmiþ olduðundan olsa gerek, çok yoðun ve keskin kokuyordu bütün yamaçlarda. Konuklarýn dikkatlerini verdikleri aðaç dikme töreni sýrasýnda bendeniz kiþniþ kökleriyle haþýr neþir olduðumdan, yapraklarý parmaklarýmla ezip sýkça burnuma deðdiriyordum. Garip davranýþlarým umarým kimsenin dikkatini çekmemiþtir!
Haydi Yenifoça yamaçlarýna kiþniþ toplamaya...
Kiþniþin Faydalarý :
-Karýn aðrýlarýný giderir.
-Bayat yiyeceklerin zararýný azaltýr.
-Cinsel gücü artýrýr.
-Kiþniþ tohumlarý içerdiði yaðlarla mideyi uyarýr; iþtah açar, sindirimi kolaylaþtýrýr ve hazýmsýzlýða iyi gelir.
-Ayný nedenle mide ve baðýrsaklardaki gazý söktürür.
-Sinirsel baþ aðrýlarýný keser.
-Doðumu kolaylaþtýrýr.
-Aniden baþlayan mide ve karýn aðrýlarýný bastýrýr.
-Özellikle çocuklarda ishali kesici etkiler yapar.
-Hafif yatýþtýrýcý etkisi vardýr.
-Fazla yenilirse zararlýdýr.
Kiþniþin kullaným çeþitlerini de yazacaðým en kýsa zamanda...
Aþçý Fok
Nurdan ÇAKIR TEZGÝN
www.ascifok.com
"Aþçý Fok
Nurdan ÇAKIR TEZGÝN" bütün yazýlarý için týklayýn...