Hastane disi ortamlarda ani kalp durmasi
Halen hastane disi ani kalp durmasi sonucu ölüm (SCD sudden cardiac death) gelisen hastalarin ne yazik ki %2- 5’i hayatta kalabilmektedir. En önemli nedenler arasinda gereken yardimin gecikmesi gösteriliyor.
Kalp ile ilgili acillerinin (kalp krizi, ani kalp durmasi gibi) % 85’ì hastane disi gelismekte. Ani kalp durmasina bagli ölümler Türkiye için yaklasik yilda 100 bin kisi (Isviçre için yilda 8000-10000 kisi olarak gösteriliyor).
Ani kalp durmasi sonucu ölüm (SCD) kisinin kalp ile ilgili bir nedenden dolayi ani olarak gelisen bir sikayetinden sonra ilk 1 saat içinde hayatini kaybetmesi durumuna deniliyor.
Dünya`da ölümlerin en sik nedenidir.
Genelde bu süreçte kalp ani olarak „karincik fibrilasyonu=ventriküler fibrilasyon gelistirir ve bu asamada gereken müdahale yapilamazsa hayatini kaybeder.
Ani kalp durmasi sonucu ölüm daha çok yasi 35’den büyük, koroner kalp hastaligi olan, daha önce geçirdigi kalp krizi neticesi kalp pompalama gücü azalmis insanlarda biraz daha sik görülür.
Genç saglikli görünen insanlarda ani kalp durmasi sonucu gelisen ölümün nedenleri en çok (saglikli görünen sporcular buna örnek) kalitimsal bir kalp kasi hastaligina baglidir. Diger daha nadir nedenler arasinda ritim bozuklugu ile giden birtakim hastaliklar, koroner anormalinin olmasi, kalp kasinin iltihabi durumunun ani gelismesi ya da sag karincigin spesifik ve ritim bozuklugu ile giden bir hastaligi olabilir ( ARVC).
Ne yazik ki ani kalp durmasina bagli gelisen ölüm bazen kisinin ilk ve tek sikayeti olabilir ve de %85 kadari hastane disi ortamda ( %20 insanlarin toplu bulundugu ortamlar ve % 65’ì evde) gelisir.
Ani kalp durmasina bagli ölüm olarak yanlislikla vasiflanan durumlar da vardir, örnegin aort yirtilmasi (aort disseksiyonu), agir akciger embolisi yani akcigere giden damarlarin pihti ile kapanmasi ya da beyin felci gibi.
Koroner arter hastaligi olan kisiler daha önceden tipik sikayetleri olmadigi için hekime gitmemis, hastaliklarindan haberdar olmamis olabilirler.
Bazen ani bir bayilma veya da ani bir gögüs agrisi da gelismekte olan ani kalp durmasinin habercisi olabilir.
Gögsümüzden ya da karin üst bölgesinden gelen ve sirta kola, çene altina yayilan ve özellikle eforla gelen bir agri halinde vakit kaybetmeden bir Kardiyologa danismakta yarar vardir. Hele hele bu agri 15 dakikadan uzun sürüyorsa hemen bir acil servise çok hizli ulasilmalidir. Bazen ani olarak eforla gelisen nefes darligi (seker hastalari, kadinlar) da koroner arter hastaliginin bir belirtisi olabilir.
Kalp krizi gelisimi koroner arter hastaligi nedeniyle gelisen damar içi kireçlenmenin (plaklarin) herhangi bir anda kirilmasi neticesi damarin o bölgesinin pihti ile tikanmasi sonucu gelisir. Bazen kalp krizi gelistiginde agri olmadan ani olarak ölümcül ritim bozuklugu gelisir (karincik tasikardisi ya da fibrilasyonu ya da ventriküler tasikardi veya fibrilasyon > 80/90%) ve kisinin beynine o esnada oksijen gitmediginden 7-10 saniye içinde bilincini kaybeder (beyin refleksidir). Böyle bir kisi ile karsilastigimizda (yakinimiz olabilir, tesadüfen yanimizda gelisebilir). Hemen hizli bir sekilde temel canlandirma yöntemlerine geçis (BLS basic live support) yaninda ortamda o karincik fibrilasyonunu (ventriküler fibrilasyonunu) durduracak bir defibrilatörün (soklayan alet) bulunmasi çok önemlidir. Bu bakimdan tam otomatik çalisan yani hem analiz (ritim analizi) hem tedavi yapan defibrilatörlerin yani AED’lerin önemi çok büyüktür. Gittikçe artan sayida insanlarin toplu olarak bulundugu havaalani, gar, otobüs istasyonlari, stadyumlar, tiyatro, sinema, büyük oteller, büyük alisveris merkezleri, resmi dairelerde bulunma sikligi artmaktadir. AED sayisinin artmasinin yaninda bunlarin gereken acil durumda 5 dakikadan kisa bir süre içinde yerini bilip getirecek kullanabilecek insanlara ihtiyaç vardir. Bu arada geçen bu çok degerli zamanda temel canlandirma yöntemlerinin araliksiz uygulanmasi çok önemlidir. Beynin oksijensizlige tahammülü en çok 4 dakikadir. Sahada geçirilen kalp krizleri için henüz mükemmel bir stratejimiz /organizasyonumuz ne yazik ki yok. Oysa ki ani kalp durmasinin % 85 kadari hastane disi geçirilmekte ve bunlarin da iyimser bir hesapla sadece %2-5 kadari hayatta kalabilmektedir
Ekte Amerikan Kalp Birligi’nin profesyonel olmayan yardimci için yaptigi sema da belirtildigi gibi. Bilincini kaybetmis hastayla karsilastigimizda hemen acil olarak Türkiye için 112 (Isviçre için 144) arayip (tam adres, hasta yasi, adi, durumu çok kisa bildirilmeli) profesyonel yardim gelinceye kadar bilinci yerinde olmayan dolasimi durmus bu kisiye temel canlandirma uygulanmalidir. Ortamda canlandirma konusunda tecrübe sahibi profesyonel olmayan 2 kisi bulunuyorsa 2 kez suni solunum yaptiktan sonra 30 kalp masaji (iman tahtasinin alt %50’lik bölümüne dakikada 100 kadar minimum 5 cm kadar basarak) yaparak bunu 5 kez tekrarlayarak devam etmeli ve paralel olarak AED (tam otomatik defibrilatörü ) getirtilip hemen baglayip defibrile etmeli (soklamali). Canlandirma yapan tek kisi ve canlandirma konusunda tecrübesi /bilgisi yoksa sadece dakikada araliksiz 100 kalp masaji ve getirilen AED ile defibrile etme ile kalbi duran kisinin hayatta kalma olasiligi anlamli artirmis olur. Genelde suni solunum konusunda profesyonel olmayan kurtaricilarin çekinceleri var, bilinçli kisiler tarafindan suni solunum yapilmiyorsa da kalp masaji yapilmayan zaman kaybina sebep oldugundan sadece kalp masaji yapilmasi son yönergelerde siddetle önerilmektedir (Hands only CPR continuous chest compression). Suni solunumun halen önemli bulundugu durumlara gözlemlenmemis kalp durmalari, çocuklarda, ilaca bagli, alkole bagli ve bogulmaya bagli dolasim durmasi olan durumlar yaninda canlandirmanin 4 dakikadan uzun sürdügü durumlara örnek gösterilmektedir.
Isviçre`de ögretim üyesi oldugum Bern Üniversitesi Tip Fakültesi Hastanesi ve Isviçre Kalp Vakfi bizleri canlandirma egitmenleri olarak fahri görevlerle çesitli halk bilgilendirme projelerinde yillardir görevlendirmektedir. Buradaki hedeflerin basinda temel canlandirma yöntemlerine vakif genis halk kitleleri olusturmak ve ilkokullara kadar inen bu kurslari artirabilmek bu konuyu kolay yapilabilir hale getirmektir (Mini Anne plastik bebek ile sürekli çalisarak). Bunun yaninda AED`nin halkin yogunlastigi önemli noktalarda bulunmasini arttirmak (<5 dakika kisa sürede ulasabilme) yaninda kullanimi konusunda bilinçli halk kitleleri olusturmak. Bu konuda belediye olarak Zürih ve Davos su an için en önde gitmektedir. Anilan bu kurslar 4-6 saat kadar sürmektedir ve halka ücretsiz sunulmaktadir. Arada tekrarlanma ile acil durumda yapilmasi gerekenler otomatize hale getirilmektedir.
Bu yazinin amaci ani kalp durmasi durumunda profesyonel yardim gelinceye kadar temel canlandirmanin ve erken defibrilasyonun (AED)nin kullaniminin kalp durmasi halinde ilk dakikalardaki önemini vurgulamaktir. Arastirmalara göre kaliteli temel canlandirma ve defibrilasyon (ilk 3-5 dakikada defibrilasyon) yani zamaninda yapilan bir canlandirma ile hayatta kalma olasiligi % 49-75 oraninda artirilabilmektedir. Bunun için insanlarin toplu bulundugu alanlara profesyonel yardim gelmeden ulasabilecek egitilmis profesyonel olmayan hizli yardimcilara da (first responder) ihtiyaç vardir. ABD bu programlarla oyun salonlarinda örnegin hayatta kalma olasiligi %53, Chicago Havaalani’nda %63 oraninda artirabilmistir. Isviçre`de evde olan ani kalp durmasi durumlari için bazi küçük yerlesim birimlerinde itfaiye ve polis gibi yari profesyonellere hizli yardimci sifati ile AED kurslari verilmis (first responder), daha önce 12 dakika olan canlandirma baslangicini 6 dakikaya düsürülebilmistir.
Ani kalp durmasinda profesyonel yardim gelinceye kadar gerekenleri dogru ve zaman kaybi olmadan yapabildigimiz yarinlara ulasabilme umuduyla saglicakla kalin.
Kanton Zürih icin yaklasik 160 olan AED yerleri www.help-zuerich.ch
nazan.walpoth@insel.ch
|
