38 yasinda 61 yasinda oldugunu fark etmek?
Biyolojik yaslanmanin sadece 20%‘si genetik, kalani yasam stili ve çevre faktörlerine bagli.
Oscar Wilde`in roman kahramani Dorian Gray ayna görüntüsü yaslanan, gerçek hayatta yaslanmayan biriydi. Güzel bir rüya.
Yaslanma hizimizi dolayisiyla ona zeminde olusan hastaliklara yakalanma olasiligimizi kontrol edebilir miyiz? 38 yasinda biyolojik 61 yasinda oldugunu fark etmek mutlaka çok iyi bir his vermez. Fakat kaçimiz bunun farkindayiz acaba? Farkinda olabilirsek mutlaka bu sürecin hizini kesmek için elimizden geleni yapariz diye düsünüyorum.
WHO (Dünya Saglik Örgütü) bizleri uzun zamandir gelecekteki yaslilik hastaliklari ile birlikte dogacak saglik sorunlari konusunda uyarmakta. 2020 yilinda ilk kez Dünya`da 60 yas üzeri insan sayisi 5 yas alti insan sayisindan daha fazla olacak. 2050 yilinda 2 milyar yasli insanin olmasi beklenmekte (bugün için 841 milyon).
Insanlarin farkli yaslandiklarini hepimiz biliyoruz, bazilari 70 yasinda maraton kosarken digerleri 50 yasinda merdiven çikamazlar.
Bazilarinin görüntü olarak da daha çabuk yaslandigini sasirarak mutlaka gözlemlemissinizdir. Aradaki bu fark en bariz 20. Yil, 30. yil mezuniyet kutlamalarinda göze çarpar. 20.ci yil fotograflarinda bazi yasitlarimin ne kadar yaslandigini bazilarinin ayni kaldigini gözlemleyerek ben de epey sasirmistim.
PNAS (Proceedings of national acadamy of sciences) dergisinde geçtigimiz günlerde yayinlanan bir makalede yaslilik bilimcileri (gerontologlar) yaslanmanin hizinin farkinin altinda yatan nedenleri arastirmak için yola çikmislar.
Arastirmacilara göre yaslanma hizinin temeli çok genç yaslarda bile farkliliklar göstermekte. Bazi genç insanlar bir yil içinde biyolojik hiç yaslanmazken bazilari 1 yil içinde 3 yil kadar yaslanabilmektedir.
Duke Üniversitesi’nden Baniel Belsky ve ekibi 1972-1973 yillari arasinda Dunedin arastirmasinda (Yeni Zelanda`nin Dunedin sehrinde yapildigindan) dogan 1037 insani, ara ara düzenli olarak tibbi ve psikolojik olarak 38 yasina kadar kontrol etmisler.
Biyolojik yaslanma için 18 bio-faktör belirlemisler. Dis görünüs olarak yaslanma göstergesi olan göz, saç, dis, eklem, deri durumu yaninda özelikle organ sagligina fokusu çevirmisler. Denekler kalp damar, akciger, karaciger, böbrek, bagisiklik sistemi, dis sagligi, kolesterol yüksekligi ve telomer uzunlugu (kromozom üç noktalari, yaslilikta kisalir), göz dibi damar durumu gibi bio–faktörler esas alinarak incelenmis. Kontroller ara ara yillarca yapilmis. Bu bio-faktörlerden deneklerin tek tek biyolojik yasi hesaplanmis.
En son denekler 38 yasindayken kontroller yapilmis (yani arastirmacilara göre genç eriskin olduklarinda).
Sonuçlar sasirtici. Denekler kronolojik 38 yasindayken biyolojik 30 - 61 yas arasi sonuçlar vermisler. Biyolojik olarak çok daha yasli çikan denekler koordinasyon, güçlü el sikisma, alisilmadik durumlarla basa çikma gibi testlerde de daha basarisiz olmuslar. Yaslanma hizi yüksek deneklerde demans, inme daha sik görülmüs ayrica motor fonksiyonlarda ve IQ seviyesinde azalma daha sik görülmüs.
Arastirmacilara göre biyolojik yaslanmanin sadece 20%’si genetik (ikiz arastirmasindan biliniyor) kalani yasam stili ve çevre faktörlerine bagli. Bu da bizler için umut verici. Demek ki basit yöntemlerle yaslanmamizin hizini kismen kesebiliriz.
Daniel Belsky’ye göre yaslanma dis görünüs degil asil organ sistemlerinin erken yaslanmasi açisindan (ki bu daha erken gelebilir) ve neticede olusan kronik ilerleyici hastaliklar açisindan çok önemli bir süreç. Tek tek hastaliklara çare aramak yerine temeldeki bu kirilgan noktaya daha çok önem verilmeli.
Oscar Wilde’in Dorian Gray’inin aksine yasli çikan deneklerin fotograflari körlemesine bir grup ögrenciye gösterildiginde, orada da daha yasli tahmin edilmisler.
WHO (Dünya Saglik Örgütü) sayilarinin isiginda gelecekte yaslanmaya bagli saglik sorunlari Dünya saglik sistemlerini zorlayip büyük önem kazanacak. Bu bakimdan simdiden gereken koruyucu hekimlik çalismalarina hiz verilmeli.
nazan.walpoth@insel.ch
|
