Saglikli ve kilolu insan paradoksu?
Hafif kilolu olanlar daha uzun yasar. Bunu 3 milyondan fazla insani inceleyen arastirmanin sonuçlarindan yola çikarak birkaç yildir biliyoruz. Fakat bu dogru mu?
Dünya`nin pek çok kösesinde insanlar gittikçe kilo almakta . Dünya saglik örgütü (WHO) bizleri kilolu olmanin getirdigi sonuçlardan dolayi sik sik uyarmakta. Bu uyarilarinda tüm Avrupa kitasinda kilolu veya adipöz olmanin sonuçlarindan olusan hastaliklarindan yilda yaklasik 1 milyon kisinin hayatini kaybettigini belirtmektedir.
Çok basit bir formül ile kilomuzun normal olup olmadigini hesaplayabiliriz BMI formülü denen bu formülde kilomuzu (örnegin 70 Kg) boyumuzun cm karesine (örnegin 1.70 cm X 1.70 cm) bölerek aldigimiz sonuç 18.5-24.9 arasindaysa normal, 25-29.5 hafif kilolu, 30-34.9 1. derece adipöz, 35 ve daha yüksek degerler için 2. derece adipöz olarak tanimlaniyor. Bu formülün bazi eksikleri olsa da (çocuklarda kullanilamiyor, göbek yagini dikkate almiyor, çok küçük, çok uzun ve kas gelistiren sporlar yapan insanlarda kullanilamiyor) basit oldugu için halen yaygin kullanilmakta.
Fakat yasamin uzunlugu ve kilolu olma arasinda bir iliski var mi gerçekten?
Yine WHO istatistiklerine bakarsak en çita gibi olan uluslara örnek olan Özbekistan ve Türkmenistan`da yasam beklentisi 65-69 yil iken. Avrupa`daki en gürbüz toplumlara örnek olabilecek Britanya adasinda veya daha orta gürbüzler klasmaninda yer alan Federal Almanya`da yasam beklentisi yaklasik 80 yildir. Demek ki baglantilar daha kompleks. Tabi burada saglik hizmetlerine ulasabilme açisindan olan farklari da göz önünde bulundurmak sarttir.
Tip II diyabet (yaslilik diyabeti), hipertansiyon, koroner arter hastaligi ile kilolu olma arasindaki var olan iliski tartismasiz kabul edilmektedir.
Sorumuz su aslinda hafif kilolu olma (yani BMI degeri 30 veya daha az olanlar) gerçekten riskli midir?
Kapsamli eski arastirmalar en iyi yasamsal prognozun BMI degeri 25 civari olanlarda oldugunu göstermistir. Bu arastirmalarda dikkati çeken mortalite göstergeleri U formunda sekillenmekte. Yani çok düsük kilolarda da yüksek iken orta ya da sinir fazla kilolarda az, çok kilolularda yine yükselmektedir
Siklikla biraz kilolu olanlarda mortalite (buradaki mortalite genel tüm hastaliklari kapsayan) normal kilolulara göre daha düsük bulunmustur..
2007 yilinda Amerikan NHANES arastirmasinda (K. Flegal 2007 Jama) çok düsük kilolu ve çok adipöz kilolularda mortalite normal kilolu ve kilolu yani BMI degeri 30 kadar olan kisilere göre daha yüksek bulunmustur.
Fegal ve arkadaslari daha sonra yaklasik 97 arastirmayi kapsayan (3 milyon kisi) bir inceleme arastirmasi yapmislar. Bu arastirmanin sonucu BMI degeri 25-30 arasi olanlarin belli bir zaman sürecinde mortalitelerinin normal kilolulara göre daha düsük oldugunu görmüsler.
Bu hafif kilolu durumun can yelegi gibi yasami uzattigini belirtmislerdir. BMI degeri 30‘dan fazla olanlarda yine riskin arttigini görmüslerdir. Bu arastirmanin sonucuna göre BMI degeri 25-30 arasinda olanlarin mortalitesi normal BMI‘de yani 18.5-24.9 arasinda olanlara göre % 6 oraninda düsük bulunmustur. Hatta BMI degeri 30-35 olan 1. derece adipözlerin normal BMI‘li yani 18.5-24.9 arasi olanlara göre mortalitesinin % 5 daha düsük oldugunu bulmuslardir. Esas risk BMI degeri 35 ve daha çok olanlarda görülmüs, orada mortalite normal BMI degeri olanlara göre %29 oraninda artmis bulunmustur. Hatta mortaliteye etki edebilecek etkenler elemine edildikten sonra da (sigara, baska hastaliklar gibi) sonuçlarda fark görülmemistir.
Bu sonuçlar kilo almaya davet seklinde kesinlikle anlasilmasin. Tartisilmazdir ki seker hastaligi, kanser, böbrek hastaligi kilolularda daha sik görülmektedir.
Burada asil tartisilmak istenilen riskli olma sinirinin nerede çizilmesi gerektigidir.
Saglikli kilolu paradoksunu açiklama yolunda pek çok fikir üretilmis. Kimi BMI degeri 25 ve üzeri olanlar riskli olduklarindan daha iyi kontrol edilmekteler bu kisilere çabuk müdahale edildigi için uzun yasamaktadirlar demekteler. Bir baska açiklama ise bu kisilerin daha çok yaglari oldugundan kronik ilerleyici bir hastalik halinde bu rezervlerinin onlari daha dirençli yapmakta oldugudur.
JAMA dergisinde Dr. Heymsfield ve Dr. vom Pennington (Biomedical Research center Loisian) yazdigi gibi acaba bugünkü kilolu tanimi ile ilgili korkularimiz yersiz mi?
Sirf BMI risk analizi de yeterli degildir. Cinsiyet, irk, yas ve fitnes, kas kitlesi, göbek çevresi bu formülde yerini bulamamaktadir. Oysa hastalanma ve mortalite olasiliginda bu faktörlerin önemi var. Isin ilginci 1942 yilinda BMI formülünü tanimlayan kisi bir doktor ya da epidemiyolog degil bir istatistikçi. ABD‘de bir sigorta sirketinde sigortalilar için risk analizi yaparken yasam uzunlugu ve kilo arasindaki iliskiyi fark edince bu formülü tanimlamis. Bunun üzerine sigorta sirketi tamamen rasgele norm degerlerini içeren tabelalar olusturmus. Bu tabelalar sonra (WHO) Dünya Saglik Örgütü tarafindan 1997 yilinda gözden geçirilmis norm degerleri biraz daha da asagi çekilmis.
.
Bugün için BMI degeri 25 ve üzerinde olanlarda mortalite kanita dayali olarak daha düsük bulunmusken 25 ve üzeri BMI degeri olan kisiler halen kilolu tarifine dolayisiyla riskli tarifine girmekteler
Son yillarda göbek, kalça çevresi ölçümü ile BMI‘nin yetersiz kaldigi riskli durumlara çözümler aranmaktadir.
Heymsfield ve Cefalu (JAMA) yayinlarinda bugün elimizde olan kanita dayanan bu verilere göre BMI degeri 25‘den yüksek olan (halen kilolu kabul edilen) ve kronik baska bir hastaligi olan kisilere kilo vermelerini söylemenin sorgulanmasi gerektigini belirtiyorlar.
BMI 25 üzeri degerler artik neredeyse ideal olarak görülmüsken Kanada`dan gelen yeni bir arastirma bu eforiyi biraz kirar gibi oldu.
Mount Sinai Hastanesi Kanada`da ki diyabetologlar (endokrinolog) Ravi Retnakaran liderliginde son 10 yil yayinlanan 60000 kisiyi kapsayan arastirmalari incelemisler. Özellikle BMI yaninda diyabet, kan basinci, kolesterol yüksekligi yaninda ölüm ve kalp hastaligi sikligini da inceleyen arastirmalari seçmisler. Bu veriler ile kisiler daha saglikliyken normal kilolu, hafif kilolu ve adipöz hastalarin mortalite risklerini karsilastirmislar. Ilk 10 yil normal, az kilolu ve adipöz kisiler arasinda mortalite riski arasinda fark görülmemis. 10 yil sonra kan basinci, sekeri, kolesterolü normal dahi olsa az kilolu ve adipöz kisilerde mortalite riski daha yüksek bulunmus. BMI degeri 30 ve üzeri olan kisilerde ise normal kiloda olanlara göre (tansiyonu, sekeri, kolesterol degerleri normal olsa da) kalp krizi, beyin felci ve mortalite oranlarinda %24 artis bulunmus.
Bu arastirmaya göre saglikli kilolu insan diye bir sey yoktur, sorun sadece bir zaman sorunudur. Metabolik degerler daha bozulmadan bile kilo yüksekligi her zaman risk içerir.
Bütün bu arastirmalar isiginda yüksek kilonun uzun vadede zararlari tartismasizdir.
Bu bilgiler isiginda kilolu olan ve henüz metabolik normal olan kisilerin rutinlerine saglikli beslenme ve bol hareket katarak yasam stillerini degistirmeleri önem kazanmakta.
nazan.walpoth@insel.ch
|
