Ari sokmasi ölümcül olabilir mi?
Ari sokmasindan sonra sistemik reaksiyon gösteren kisiler tekrarlayan bir sokma durumunda genel çok agir bir sistemik alerji tablosu (anaflaksi) sonucu gelisen ölüm riski altindadirlar.
Bu kisilerin Adrenalin-Enjektörü (Epi-Pen, Ana-Pen) isimli bu reaksiyonu baskilayan tek kullanimlik ilaçli enjektör (kendileri gereginde enjekte edebilmeleri için) daima yanlarinda tasimalari sarttir.
Alerjik reaksiyona sebep olabilen himenotroplar ailesine ait böcekler sayilabilir bunlara örnek olarak esekarisi, yabanarisi, balarisi verilebilir. Çocuklarin % 0.4-0.8 inde eriskinlerin % 3 ünde himenotrop grubu böceklerin sokmalari sonucu alerjik reaksiyon görülebilir. Fakat burada farklar vardir esekarisi daha agresif tavirli olmasina karsin bal arisi sokmalari sonrasi alerji daha agir sistemik reaksiyona sebep olabilir.
Alerjik reaksiyon genelde böcek zehrinin spesifik IgE (antikor, genelde alerjik olaylarda yükselir) ye baglandiktan sonra salinan mast (kemik iliginden köken alan hücre, alerji, bagislik ve yangida rol alan hücre) mediyatörlerine bagli gelisir.
Tipik lokal reaksiyon akut agri geçici ve bununla gelisen bölgesel sismedir. Bu tip durumlarda mümkün oldugunca igne, deride tutulmamalidir. Ignenin deri içinde tutulmasi daha fazla zehir salinmasi anlamina gelmektedir. Bu islem için tirnaklarinizi veya bir cimbiz kullanabilirsiniz. Bunun yaninda sogutma, agri kesici, topik kortizonlu merhem ya da antihistaminik (H1) gereginde uygulanir. Sadece yüz çevresi sokmalarinda görülebilen yaygin sisme durumlarinda agizdan ek kortizon öneriliyor.
Asil deginmek istedigim korkulan ve de ölümcül olabilen akut sistemik reaksiyon yani anaflaksi durumudur. Bu tip reaksiyonlar tipik olarak aninda baslar. Geç baslayan ya da iki fazli olan ( ilk alerjik yanittan sonra iyilesen sonra yine gelisen tip) tipleri daha az görülüyorsa da mümkündür. Anaflaksi ne kadar çabuk baslarsa o kadar tehlikeli olabilmektedir.
Anaflaksi gelismesi için birtakim risk faktörleri vardir. Bunlar söyle siralanabilir: Bal arisi sokmasi, önceden sokma hikayesi ve bu sokmada anaflaksi gelisimi, kalp damar hastaliklari, betablocker (ritmi düzenleyen ilaç) ya da anjiotensin konverting enzim inhibitörleri ilaçlarini kullanmak (tansiyon ilaci) ve mast hücre parçalanimi neticesi gelisen serum triptaz seviyesinin yüksek olmasi.
Anaflaksi gelisiminin ilk aninda hastaya hemen vakit kaybetmeden adrenalin enjektörü (Epi-Pen, Ana-Pen) ile müdahale etmelidir. Klasik olarak bacak kasi içine (ön yan bölgeye) direk (gereginde giysi üzerinden) enjekte edilir.
Bu tedavinin kontraendikasyonlari (kullanilamayacak durumlar) hemen hemen yoktur (buna kalp damar hastaliklari ve betablocker kullanimi dahildir). Iyilesmeyen ya da iyilesip yine gelisen agir anaflaktik durumlarda ilacin tekrar tekrar uygulanimi bazen gerekebilir. Akabinde hasta en az iki saat gözlem altinda tutulmalidir.
Agir sistemik reaksiyon (Anaflaksi) kendini nasil gösterir?
Sinir Sistemi
Basagrisi, bas dönmesi, güçsüzlük. kas kramplari
Göz, Burun, Agiz
Kasinti, burun akmasi, gözyasi, metalik agiz tadi, agiz içi çevresi yüzde asiri sisme, dilde sisme
Solunum Sistemi
Ses kisikligi, yutma güçlügü, astamatik nefes darligi seklinde sikayetler, nefes borusuna yabanci madde kaçmasi buna bagli bogulma hissi, morarma,
Kalp Damar Sistemi
Hizli nabiz, düzensiz nabiz, tansiyon düsmesi, kalp krizi, kalp durmasi
Mide Barsak sistemi
Bulanti, kusma, karin agris, karin kramplari, ishal
Deri
Kasinti, sisme, kizarma, döküntü,
Nasil korunulur?
En iyi korunma önlem almadir. Yazin uzun paçali pantolon giyme, yalin ayak ya da sandaletle dolasmama. Açik havada, balkonda yiyeceklerin içeceklerin üzerini kapama.
Ari sokmasina bir kez sistemik reaksiyon gösteren kisilerin yanlarinda (hazir olarak eczanelerde tek kullanimlik standart doz olarak satilan) Adrenalin-Otoinjektör bulundurmalari öneriliyor. Bu önlem böyle bir reaksiyonu daha önce hiç göstermemis ama mesleki olarak risk altinda olan gruplarda da (örnegin aricilikla ugrasanlara) öneriliyor.
Anaflaksi sonrasi yapilacak tetkikler
Anaflaksi geçiren hastanin alerjenini tam tanimlayabilmek için cilt testleri yapilir ayrica spesifik IgE Antikoru bakilir. Bu testler anflaksiden hemen sonra yanlis negatif sonuç verebileceginden testlerin 6 hafta sonra tekrari gerekebilir. Çok agir bir anaflaksi sonrasi ise gelismis laboratuarlarda Mast hücresi parçalanmasi aranilir (serum triptaz seviyesi, kemik iligi biyopsisi)
Duyarsizlastirma tedavisi (desensibilizasyon)
Ari sokmasi sonrasi agir sistemik reaksiyon gösterenlerde himenopterlerin zehirine karsi spesifik cilt testi yapilir pozitif olanlara ya da IgE testi positif çikanlara cilt alti yapilan duyarsizlastirma tedavisi önerilir. Duyarsizlastirma 3-5 yil kadar sürebilir. Bu tedavi ile yeni bir ari sokmasi durumunda gelisebilecek agir sistemik reaksiyon %5 in altina düsürülebilir. Tedavi ne kadar uzun sürerse o kadar basarilidir. Hatta çok çok risklilerde (ari sokmasi sonrasi soka giren, bilincini yitirenlere) bu tedavinin ömür boyu sürmesi gerektigini yazanlar vardir (yarari konusunda henüz yeteri veri yoktur).
Unutmayalim ki ari sokmasi sonrasi gelisen ölümlerin %50 si ilk sokmadan sonra gelismekte ve bu konuda riskli kisileri erken tanima (koruyucu hekimlik) adina henüz yeterli arastirma yoktur.
Tüm risklerine ragmen arilar insanlik için önemli Albert Einstein`ìn dedigi gibi “Arilar ölürse insanligin 4 Yil Ömrü Kalir". Arilar tasidiklari polenlerle 130 binin üzerinde farkli bitki türünün üremesini saglarlar. Bir kovandaki arilar bir günde 400 km lik bir alani dolasarak 1 milyon çiçegin döllenmesini saglarlar (Tautz et. al). Bu bakimdan sorunun çözümü arilar nedeniyle var olan riskimizi her ne sekilde olursa olsun onlarla yasayarak azaltmak olacaktir
Chataway J et al . Lancet 2014;
Braunwald A ; Medic. Trib. 2014
nazan.walpoth@insel.ch
|
