Zeytinyagi, ceviz, badem, findik
Alinan yagin miktarindan çok kalitesi önemli.
Yaklasik 50 yil önce Ancel Keys (Amerikali Fizyolog) Dünya Saglik Örgütü istatistiklerinden Akdeniz çevresi insanlarin kalp damar hastaliklarina daha az yakalandigini ve daha az kalp damar hastaliklarina bagli nedenlerden öldüklerini sasirarak farketmisti.
Ayni arastirmaci yaklasik 15 yillik bir gözlem süresini kapsayan (7 ülke 1600 erkek denek) bir arastirma sonucunda Giritli insanlarda hemen hemen hiç kalp krizi görülmedigini gözlemlemis ve bunu Girit diyetine baglamisti. Böylece Akdeniz tipi diyetinin mitosu dogmustu. Bol sebze meyveli, balik ve zeytinyagli ve siklikla kirmizi sarabin tüketildigi bir diyetti bu. Ancel Keys bu diyetin kalbi saglam tuttugunu yayinlarinda vurgulamisti.
Akdeniz tipi diyet ve kalp damar hastaliklarina olan pozitif etkisi arasindaki indirek iliski daha sonraki yillarda pek çok ileriye dönük gözlem arastirmasinda (prospektif) gösterildi, fakat buradaki bu pozitif etki saglikli yasamaya bagli diger etkilerden tam ayrilamamisti.
Daha küçük bir arastirma olan Lyon Kalp Arastirmasi çok küçük bir grupta (sekonder profilakside = hastalik tanisi konduktan sonra) koroner arter hastaligi tanisi konmus insanlarda Akdeniz tipi beslenmenin daha sonraki dönemde yeni olaylarin olusmasinin %50 kadar azalttigini gösterebilmisti. (de Lorgeril, M., et al.: Circulation 1999, 99, 779).
Risk faktörleri olan henüz saglikli insanlarda (hastalik olusmadan yani primer profilakside) koruyucu Akdeniz diyetini arastiran bir yayin yoktu..
Geçen yil çok önemli bir dergi olan New England Jourmal of Medicine de Ispanyol arastirmacilar„ Prevención con Dieta Med- iterránea“ ya da PERIMED arastirmasinda nihayet bu konuya yanit veren bir yayinla bizi umutlandirdi.
7447 kalp damar hastaliklari için risk faktörleri olan denek (80% Hipertansiyonlu, %50 diyabetli, %70 kolesterol yüksekligi olanlar) kura ile 3 gruba ayirmislar. 1. gruba az yagli normal bati tipi beslenmesi söylenmis, diger iki gruba Akdeniz tipi diyetle beslenmeleri söylenmis. Bu iki Akdeniz diyeti alan gruplardan birine Akdeniz tipi diyet yaninda her gün dolu dolu 4 yemek kasigi zeytinyagi (extra vergine) almalari söylenmis, diger gruba ise Akdeniz tipi diyet yaninda her gün toplam bir avuç dolusu ceviz, findik, badem (30 gr toplam 15 gr Ceviz, 7.5 gr Badem, 7.5 gr findik) tüketmeleri söylenmis. Akdeniz tipi diyetle beslenen gruplara doyasiya gida almalari söylenmis: örnek günde 3 meyve ögünü, iki sebze ögünü, haftada en az 3 kez balik menüsü yaninda her aksam bir kadeh sarap içmelerine izin verilmis. Akdeniz tipi beslenenlere ayrica yüksek yüzdeli kakao içeren çikolata yaninda yumurta ile de beslenmelerine izin verilmis.
Akdeniz tipi beslenenlere sadece sucuk, sosis, salam gibi et ürünleri yaninda unlu ürünler ve sütlü ürünler yasaklanmis. Et olarak kirmizi et yerine beyaz et tüketmeleri söylenmis. Her üç guruba da günlük hareket konusunda herhangi bir tavsiyede veya motivasyonda bulunulmamis.
4 yil sonra az yagli bati tipi beslenen grupta hastalik ve ölümlerin sikligindan dolayi etik problemli oldugu için arastirmaya devam edilmemis.
Her iki Akdeniz tipi diyetle beslenen grupta kalp krizi, felç ve kalpten ölüm istatistiksel anlamli olarak % 30 kadar düsük bulunmus. Sasirtici olan bir diger nokta ise Akdeniz tipi diyet grubundakiler bol yagli çok iyi beslenmelerine karsin (kesinlikle aç kalmamislar) diger az yagli beslenen grubun aksine hiç kilo almamislar.
Bu çok önemli arastirma biz kardiyologlarin çoktan varsaydigi durumu nihayet ispatlar durumda.
Iyi bir beslenme kalp damar ve felç hastaliklarinin olusmasini engelleyebilir. Bu pozitif etki hastalik tanisi konmus olanlarda da gözlenmis (sekonder profilaksi).
Akdeniz tipi diye arteroskleroz (kireçlenme) komplikasyonlarini azaltildigi gibi kanser riskini de %25-30 kadar düsürebilir. Hatta bellek fonksiyonlari üzerine olan iyi etkilerini gösteren yeni bir arastirma kisa süre önce yayinlandi.
Beslenmenin kalp damar hastaligi olusmadan (primer profilaksi ) olan koruyucu etkisinin kanita dayali ispati simdiye kadar eksikti ve böylece bu eksik giderildi.
Bu yeni arastirma Akdeniz’in klasikleri olan günes, deniz havasi ve dogada yürüyüslerden ayri olarak saglikli beslenmenin önemini bir kez daha vurgulamakta. Yagin miktarindan çok kalitesinin önemini vurgulamakta. Sonuçta aç kalmak degil dengeli, saglikli beslenmek önemli. Zaten bu tür bir beslenmenin pratikte uygulanabilirligi daha kolay. Hem iyi beslenme hem de sismanlamama ümit verici. Bu yayin biz hekimler için beslenme önerilerinde bir mihenk tasi.
Henüz cevabi olmayan soru ise Akdeniz tipi diyetinin neden saglikli oldugudur? Bu sorunun yanitini bundan sonraki çalismalarda görebilmek dilegiyle.
Estruch et al. Primary Prevention of Cardiovascular Disease with a Mediterranean Diet. N Engl J Med 2013, published on February 25, 2013, at NEJM.org Çok zor degil aslinda
nazan.walpoth@insel.ch
|
