Turbo yüksek dag trekking turizmi ve dag hastaligi
2500 m yükseklikten sonra uyuma yüksekligi günde 300-500 metreden daha fazla artmamalidir
Dag hastaligi antrenmanli, kondisyonlu olsun olmasin herkeste gelisebilir. Özellikle daha önce akut dag hastaligi geçirmislerde (akut mountain sickness) ve bilinen kalp akciger rahatsizligi olanlarda bu risk daha yüksektir.
Sikayetlerin baslamasinda neden yükseklerde azalan oksijene vücudun yeterince adapte olamamasidir. Bu yüzdendir ki en iyi önlem yükselisi yavaslatmaktir. Kilit nokta uyuma yüksekligidir. 2500 m yükseklikten sonra uyuma yüksekligi günde 300-500 metreden daha fazla artirilmamalidir. Bunun yaninda her 3-4 günde bir ya da her 1000 metreden sonra bir bos dinlenme günü planlamak yararlidir.
AMS (akut dag hastaligi) yatkinligi olanlara veya yavas yükselmenin bazen mümkün olamadigi bir daga çikanlara (örnek Kilimanjaro) astetazolamid isimli ilaç önden verilebilir. Hafif bir idrar söktürücü olan bu ilaç idrardan bikarbonat atilimini önlemekte böylelikle metabolik alkoloz buna bagli hiperventilasyon (yani hizli soluma) gelismesini saglamaktadir. Bu da kisinin Oksijen alimini ve kanin oksijen satürasyonunu düzeltebilmekte dolayisiyla da aklimatizasyonuna (yani uyumuna) yardimci olmaktadir. Ilacin alimi 2500 m. üzerine çikilacak günden 24 saat önce olmali (önerilen dozaj günde iki kez olarak toplam 150-250 mg). Yan etki olarak (Dozaja bagli) ekstremitelerde uyusma, tad alma bozuklugu, nadir olarak ve de dozaja bagli olarak asiri idrar söktürmeye bagli dehidratasyon (çok sivi kaybina bagli gelisen tablo). Bu yüzden genelde bu durumdaki hastalarimiza daga çikmadan 10-14 gün önce 2-3 günlügüne bu ilaci test olarak almalarini ve etkilerini gözlemlemelerini öneriyoruz. Yüksek dozlarda (ki bunlar daha etkili dozlar) önemli yan etki gözlenenlere daha küçük dozlari kullanmasini öneriyoruz. Ilaca karsi alerjisi olan nadir kisilere de (Sülfonamid Alerjisi) profilaktik kortizon tedavisi veriyoruz (Deksametazon).
Asetazolamidin profilaktik olarak (gerektiginde kullanabilmek için) dagcinin çantasinda bulundurmasi konusu tartismali, Amerikan yönergelerine göre gerekli, Avrupa yönergelerine göre semptomlara o noktadan sonra zayif etkisi nedeniyle gerekli degil.
Özellikle Kilimanjoro turistlerinin çok iyi bilgilendirilmesi sart, çünkü bu dag çoklukla hafife alinmaktadir. Çikis için gerekli (4200 m çikis gerekli) 10-14 gün yerine dag turizmi tur organizatörleri turbo 4-5 gün (ya da 6-9 günlük) turlar düzenlemekte ve bu da tura katilan insanlarin %77’sinin akut dag hastaligina yakalanmasina, hatta %14 kadari akut akciger ödemine ve de % 4 kadarinin beyin ödemi olmasina sebep olmaktadir. Bu bakimdan böyle bir çikis gerçeklestireceklerin bu konuda uzman hekime basvurup profilaksi konusunda gerekli ilaçlari temin etmeleri yararli olacaktir. Tabi bölgede var olan Malaria sorunu nedeniyle Malaria profilaksisi ilaçlarini da almalari önemlidir. Malaria ilaçlari santral sinir sistemi yan etkileri yapabileceklerinden ve de dag hastaligindaki santral sinir sistemi semptomlari ile karisabileceginden bu ilaçlarin da önceden test edilmesinin yararini burada vurgulamak isteriz.
Burada sunu da hatirlatmakta yarar var trekking yapmadan da gidilen ve yükseklerde bulunan uçus ve tren destinasyonlari da turistlerin dag hastaligi ile tanismasina sebep olabilir. Örnegin La Paz (4085 m) uçuslarinda yolcularinin %80 kadari, Cusco’da (3400 m) yolcularin % 50 kadarinda dag hastaligi benzeri sikayetler olabilmekte. Kritik tren destinasyonlarina örnek olarak da Tibet’teki Lhasa ve de Peru’daki Ferrocaril Centro Adriano örnek verilebilir. Özellikle yüksek noktalara direk uçuslarda birkaç günlük aklimatizasyonun önemini vurgulanmak isteriz. Mortalitesi çok yüksek olan beyin ödemi ve akciger ödemi olasiligi karsisinda, özellikle tibbi bakimdan geliskin olmayan bölgelere gidenlerin acil durumda çok gerekecek bazi ödem giderici ilaçlari rezerv olarak bulundurulmasi çok önemlidir (Deksemtazon, Nifedipin)
Dag hastaliginin üç formu: ve yapilmasi gerekenler
Hafif form: Bas agrisi, istahsizlik, mide bulantisi, uyku sorunu. Yapilmasi gereken: yükselmeyi kesmek, bir dinlenme günü eklemek, düzelmezse 500-1000 m kadar yükseklik (irtifa) kaybetmek. (mide bulantisi ilaci vermek, bas agrisi ilaci vermek)
Agir form: Kusma, uykusuzluk, hafif denge sorunu. Yapilmasi gereken çok çabuk inise geçmek, sikayetler düzelinceye kadar inise devam etmek, gerekirse hastayi tibbi merkeze transport ettirme, kortizon verme (deksametazon)
Yükseklik beyin ödemi: Çok agir bas agrisi, çok agir denge sorunu, bilinç kaybindan komaya kadar giden tablo. Yapilmasi gereken hemen hastayi dagdan indirme bir tibbi merkeze transport ettirme, Oksijen verme, hiperbarik terapi (yüksek basinçli oda), kortizon (deksmetazon)
Yükseklik Akciger Ödemi:
Erken Faz: Ilerleyici efor kapasitesi azalmasi, artan nefes darligi
Geç Faz: Dinlenimde asiri nefes darligi, nefes alim sikliginda artis, morarma, kuru öksürük, agizdan köpüklü-kanli sivi gelmesi.
Her iki fazda yapilmasi gereken acil hastanin transportu tibbi merkeze iletme, vücudu yükseltme, Oksijen verme, hiperbarik terapi, Nifedipin, Tadafil gibi ödem giderici ilaçlar
nazan.walpoth@insel.ch
|
