Biber gazi ve kirmizi elbiseli kadin
Chris de Burgh`un “The Lady in red” (kirmizili kadin) sarkisinin karesi degildi bu. Oldukça yakindan sikilan gaza ragmen dimdik duruyordu kirmizi elbiseli genç kadin. Hiç aklimdan çikmiyor bu tablo. Peki bunun zarari yok muydu? Ne de olsa iyi hekimlik tedavi etmekten önce, korumaktan yanadir. Bu nedenle konunun yabancisi olan bendeniz göz yasartici gazlar ile ilgili güncel bilimsel literatürü karistirdim. Ne yazik ki tibbi literatürden elde edilebilecek bilgiler oldukça kisitli, paylasmak istedim.
Göz yasartici gazlar
En çok bilinen üç çesit göz yasartici gaz bulunmaktadir: CS (Klorobenzilidenemalononitril), CN (kloroasetofenon) ve biber gazi (oloresin çapsicum)
Biber gazi dogal yollardan yetisen Sili biberinin ekstraksiyona tabi tutulmasi sonucu elde edilir. Toz seklindedir. Aktif etken maddesi oloresin çapsicum(OC)dir. Sili Biberi yeryüzündeki en aci biberlerden biridir, karabiberden yaklasik 300 kat daha fazla acidir. Scovile degerine göre belirlenen acilik biber gazinda 5 milyon kadardir. Biber gazi tüp içerisinde senelerce etkisini yitirmez. Herhangi bir son kullanma tarihi yoktur (üzerinde öyle yazsa da).
Halojenli organik bilesik göz yasartici gazlara örnek CS (en çok kullanilan) ve CN’dir. Kimyasal iritan ajanlardir. Yüksek konsantrasyonlarda ve özellikle kapali mekanlarda öldürücü olabilir. Bu gazlar etkilerini muko-kutanoz (deri mükoza) duyusal sinir reseptörleri üzerinden gösterir (TRPA1 iyon kanallari). Bu reseptörler özellikle deri, göz, solunum yollarinda oldugu için etkileri en çok burada görülür.
Tarihçe:
Rafine edilmemis sekliyle biber, dogal bir kimyasal silah olarak yüzlerce yildir kullanilmaktadir. Örnegin yüzlerce yil önce Çinlilerin toz biberi bir karisim haline getirerek düsmanlarin gözüne siktiklari, Japonlarin ve Hintlilerin toz biberi savunma ve saldiri amaçli kullandiklari belirtiliyor. Tarihte bu kimyasallarin kullanim sekilleri konusundaki gelismelerin savas dönemlerinde hiz kazanmasi da dikkat çekicidir. 1. Dünya Savasi sirasinda ilk olarak Ispanyol karabiberi denen güçlü sinir gazi VAN kullanilmistir.
1920’den sonra ABD’de biber gazinin (OC) etkileri genis olarak arastirilmis; Corson ve Stroughton adli bilim adamlari (isimlerinin bas harfi) CS (Klorobenzilidenemalononitril) denen halojenli organik bilesik kimyasal gözyasi gazini tanimlamislar.
CS ve biber gazi (OC) 1950’lerde Ingilizler tarafindan kolonilerindeki ayaklanmalara karsi kullanilmis. Özellikle Vietnam Savasi sirasinda Kuzey Amerika'da spreylerden patlayan bombalara kadar bu kimyasallarin pek çok farkli tipi üretilmis.
Bugün için ABD’de 1990’lardan beri gaz kullanimi ile ilgili tahmini 100 ölüm oldugu tahmin edilmektedir. Ayrica gözün kornea tabakasinda kalici zararlar da saptanmistir.
Etkileri:
CS (en çok kullanilan göz yasartici gaz):
Agiz, burun, nefes borusunda yanma, nefes borusunun ani ödem nedeniyle kapanmasina kadar gidebilen tahris, spazm olmasi (ender de olsa böyle ölüme neden olur).
Astim benzeri tablo (bronslarin ani kapanmasi)
Deride yanma (özellikle yaralanmis derilerde), kizarma, yaralar
Öksürme, bulanti, ögürme, kusma
Gözde yanma, batma, asiri gözyasi,
Göz kapaklarinin siserek kapanmasi (yüksek dozlarda),
Gözün kornea tabakasinda (renkli bölüm) yaralanma (birkaç haftada iyilesebilir) nadir de olsa kalici yaralanma.
Toksik akciger ödemi (akcigerin sivi toplamasi, ölüme kadar gidebilecek bogulma hissi)
Hipertansiyon, çarpinti (kalp hastaligi, hipertansiyonu olanlara ek yük getirerek kalp yetmezligine zemin hazirlayabilir)
OC (biber gazi)
Temelde ayni CS’deki etkilerin yaninda;
Göz kapaginin hemen siserek kapanmasi
Ani olarak deride siddetli agri duyma
Deride yanik gibi su toplama, yangi
Alerjik reaksiyon
Gözdeki kornea tahribinin kalici olmasi
Iki gaz için (OC ve CS) etki süresi yaklasik 45 Dakika, 10-15 dakika sonra etkide bir azalma görülmektedir.
Allerjik bünyeliler ve astimlilarda etki çok daha fazla olabilir.
CS gazi beynin agri merkezini etkidiginden agri kesici ya da alkol almislarda beynin agri merkezi bloke olabildiginden ya gazin etkisi olmaz ya çok az olur. Ayni sekilde Siyahilerde de CS gazinin etkisinin az olabilecegi konusunda yayinlar var.
Her iki gaz ölüme yol açabilir. Biber gazi OC ile asiri ajitasyon, kontrolsüz hareketler gibi psikiyatrik yan etkiler olabilir.
Uzun süreli, defalarca deri ve sindirim sistemi temaslarindan sonra hücrede kanser öncüsü sayilabilecek degisiklikler yapabildigi hayvan deneylerinde gösterilebilmistir.
Bu gazlarin uzun vadeli zararlari konusunda pek arastirma yok.
Tedavi :
1- Gazin oldugu ortamdan uzaklasma
2- Gaz ile temas etmis elbiseleri degistirme ve uzaklastirma
3- Lens kullanicilarinin lenslerinin çikarilmasi ve tekrar takilmamasi! (iki defa dahi temizlenen lenste bile OC kalintisi bulunabiliyor)
4- Gözleri ve deriyi en az 15 dakika bolca soguk su! (sicak su porlari açar = gözenekleri açar, gazin daha çok deriden emilmesine sebep olur) ile yikama. Deriyi yikarken keseleme gibi islemlerden kaçinma.
5- Limonun biber gazi üzerine olumlu olan ve kanitlanmis bir etkisi yoktur!.
6- Kesinlikle cilde krem türü seyler sürülmemeli, toksik maddeler yaga baglanir ve böylelikle ciltten emilimleri artabilir.
7- Astmatik ve allerjiklerde (antihistaminik, kortizon, bronkospasmolitik kullanimi gerekebilir)
8- Çok agir vakalarda (vakalarin %1) sedasyon, entubasyon solunum cihazina baglama ve antitoksik tedavi gerekebilir
9- Her ihtimale karsi gaz ile temastan sonra hekime görünmekte yarar var en azindan gözleri kontrol ettirmekte yarar var.
Nasil korunulur:
Aniden beklenmedik anda gaza maruz kalanlarin gözlerini hemen kapatmalarini, yüzlerini de sikica elleri ile örtmeleri önerilmekte.
Gaz maskeleri, siviya karsi dayanikli elbiseler, çok siki oturan bir gözlük (mesela deniz gözlügü, dalgiç gözlügü) önemli oranda biber gazindan koruyabilir.
Bu çesit gazlarin zararli oldugu kesin. Uzun vadeli etkileri açisindan arastirmalara gerek vardir.
nazan.walpoth@insel.ch
|
