Fransız arkeolog Felix Sartiaux 1913 yılında Foça ve çevresinde yaptığı araştırmalarda bir horoz kabartmasından bahseder. Bu kabartma daha önce, 1879 yılında Papadopulos Kerameus tarafından yayınlanmıştı. 1899 yılında Marsilya'nın kuruluşunun 25.yy kutlamaları için kente giden Foça delegasyonu tarafından horoz kabartmasının bir kopyası Marsilya kentine hediye edilmişti. Horoz kabartmasının orijinali 1922 Büyük İzmir yangınında kaybolmuştur.
Bu ünlü kabartma 77 cm yüksekliğinde, 55 cm genişliğinde ve 10 cm kalınlığında mermer bir plaka olup, arkasında defne dalı ve uçuşan bir kurdele bulunan galip bir horozu tasvir eder. Sartiaux'nun İzmir'deki Katolik Okulunda bulduğu bu kabartmanın orijini üzerine yaptığı araştırma şöyledir: 1870 yılında, Katolik Okulu bir müze kurma isteğiyle eser bağışları toplamaya başlar. Yeni Foça'da bir evin duvarının içinde kullanılan kabartma 12.Ocak. 1872'de İzmir'e gönderilir. Duvarın içinde bulunan kabartma, Anadolu’nun her yerinde görüldüğü üzere, antik taşlardan sonradan yapı malzemesi olarak yararlanılması mantığı içinde kullanılmıştır. Yani orijini kesinlikle üzerinde kullanıldığı bina değildir. Sartiaux'nun M.Ö. 2-3. yy'lara tarihlediği kabartma, Yeni Foça'nın 1300'lerde kurulduğu düşünülürse, çevredeki antik sitlerden getirilmiş olmalıdır.
1973 yılında W. Radt yönetiminde Bergama'da yapılan kazılarda, diğer bu arkeolojik bulgunun yanında, bir de Heron (kült salonu) bulundu. Bu salon olasılıkla Bergamalı Dodoros Parparos'a M.Ö. 70 yıllarında ithaf edilmiş olup, M.S. 17'de restore edilmişti. Salon savaş silahları, savaş giysileri ve benzeri kabartmalarla süslenmiştir. Orijinalinde 9'lu iki sıra halinde yüzyüze dizilmiş oldukları anlaşılmaktadır. Aralarında da "Galip Horoz" kabartmaları göze çarpar. Bu Galip Horoz kabartmalarından biri şaşılacak derecede Yeni Foça'da bulunan kabartmaya benzemektedir. Foça horozu sola doğru, Bergama horozu da sağa doğru dönüktür. Bu benzerlik Foça Galip Horozunun Bergama Galip Horozunun ikizi olduğunu düşündürmektedir.
M.S. 395 Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesiyle Doğu Roma toprakları, Ege kıyıları da dahil olmak üzere Anadolu'nun büyük bir bölümü Bizans (Doğu Roma İmparatorluğu) adını aldı. Hıristiyanlığın ...'de …… tarafından resmi din ilan edilmesi Bizans topraklan üzerinde sosyal ve kültürel alanlarda köklü değişimler yarattı. Bu dönemden sora Hıristiyan kültürünün öğelerine tüm Anadolu'da rastlamaktayız.
Bizans'ın bu ilk dönemlerinde Phokaia ile ilgili sağlam ve somut bilgilere ulaşamıyoruz. Karanlık dönem olarak nitelenebilecek yüzyıllar boyunca edindiğimiz yegane bilgi, Phokaia'nın bir Piskoposluk merkezi olarak bilindiğidir.
Kaynak : Foça Yerel Tarih Araştırma Merkezi çalışmalarından alınmıştır.
