Son yıllarda Türkçe öğretimiyle ilgili yayınlarda ciddi boyutlarda bir kalite erozyonu yaşanıyor. Ticari amaçlı yayınların çokluğu ve denetimin olmayışı bu yanlışların yaygınlaşmasını tetikliyor. Daha önceki yazılarımızın birçoğunda bu konuya eğilmiş, yetkili mercilere önlem alınması için seslenmiştik. Ancak anlaşılan odur ki MEB, böyle “basit” (!) konularla ilgilenmiyor. Bu nokta, en üzücü olanıdır elbette. Türkçe öğretimi iddiasıyla çıkacak yayınlarda bilimsellik ve tutarlılık aranır. Ama nerede?..
Bu yazımızda özellikle son yıllarda ÖSS (yeni adıyla YGS ve LYS) ve SBS’ye yönelik Türkçe yayınlarında yaygınlaşan bir konu başlığına dikkat çekmek istiyoruz: “Amaç-Sonuç Cümleleri”.
Ne kadar ürkütücü bir başlık değil mi?
Bunu ilk kullanan Türkçe öğretmeni ya da kitap yazarı(!) kimdir bilmiyorum. Ama onu tebrik etmeli ki, hiç düşünmeden bu icadı yapan şahıs, birçok Türkçe öğretmenini zehirlemeyi başarmış ki bugün birçok kaynakta aynı başlığı görebiliyoruz. Bu başlıkta ne var, diyeceksiniz. Haklısınız. İlk bakışta hiçbir şey yok zaten. Yıllardır öğrendiğimiz “neden-sonuç cümlesi “ gibi bir şey aklımıza geliyor. Ama sıkı durun, öyle bir şey değil bu.
TDK’nin "Türkçe Sözlük"ünde "amaç" maddesi şöyle açıklanmaktadır: "amaç, -cı
a. 1. Ulaşmak istenilen sonuç, maksat: “Evet ama öteki kızı bu iş için kaçırdılarsa amaçlarına ulaştılar.” -A. Ümit. 2. Gaye: “Her milletten, her tabakadan, huyları, dinleri, dilleri farklı fakat amaçları aynı olan insanların bulunduğu bir yerdi burası.” -İ. O. Anar. 3. Hedef: “Amaç, şüphe götürmeyecek ilk kesin bilgiye varmaktı.” -İ. O. Anar. 4. Bir kimseye veya bir kurula verilen özel amaçlı görev, misyon."
Görüldüğü gibi "amaç" sözcüğünün temel anlamı zaten "sonuç"tur. Bir insanın amacı, zaten o insanın ulaşmak istediği “hedef”tir, “sonuç”tur. Yani bu durumda bakın o verilen başlığın Türkçe meali ne oluyor: “Sonuç-Sonuç Cümleleri” ya da “Amaç-Amaç Cümleleri”. Nasıl beğendiniz mi bu Türkçe mantığını?
Bir insanın “hedef”i, “amaç”ı o insanın varmayı tasarladığı, ulaşmak istediği “sonuç”tan başka nedir ki? Siz önünüze bir hedef koyar ve dersiniz ki: “Ben doktor olmak istiyorum.” Bir amaç ortaya koymuş olursunuz. Böylece bu amaca, hedefe, bu sonuca ulaşmaya çabalarsınız.
Şimdi yardımcı ders kitaplarında ve yayınlarında yer alan ve bu konuyla ilgili olan kimi cümleleri inceleyelim:
Kitabı almak için eve gittim.
Sınavı kazanmak için çabalıyoruz.
Seni görmek için geleceğim.
Bu üç cümlede altı çizili bölüm, sonradan verilmiş olan eylemlerin amacıdır, hedefidir, ulaşılması istenen sonuçlarıdır.
Şimdi “amaç-sonuç cümlesi” başlığını kullanan sevgili Türkçe öğretmeni meslektaşlarıma sormak istiyorum. Bu cümlelerde altını çizdiğim birinci bölümlerin amaç bölümü olduğu konusunda hemfikirsek, bu cümlelerin geriye kalan bölümleri “sonuç” bölümü müdür? Bir düşünsünler bakalım, ikinci bölümler neyin sonucuymuş? Gerçekten bir şeylerin sonucu oluyor mu?
Bunu şöyle de anlatmak mümkün: Neden- sonuç cümlelerinde, cümlede belirtilmiş olan neden daima bir sonuç doğurmaktadır. Örneğin, “Hasta olduğum için size gelemedim.” dediğimizde, “hastalık” nedendir ve “size gelmeme” sonucunu doğurmuştur. Bir başka örnek vermek gerekirse, “Hiç çalışmadığım için zayıf aldım.” cümlesinde “hiç çalışmamak” nedeni, “zayıf alma” sonucunu doğurmuştur.
Aynı “sonuç” mantığını yukarıda verdiğimiz cümlelerde arayınız lütfen. Bulamıyorsanız, “amaç-sonuç cümlesi” başlığıyla konu anlatan öğretmenlerinizden daha açık bir anlatım isteyiniz. Belki tatmin edici bir cevap verirler. Ama sanmıyorum. Deneyin. Belki de bu yanlışlarından vazgeçerler. Belli mi olur. En azından onları biraz düşündürmüş olursunuz. Fena mı?
