Foça Phokaia Antik Kenti’ni çevreleyen surların restorasyonu hızla ilerliyor. Yükselen surlar ve kuleleriyle Foça’nın görünümü değişiyor.
Çalışmalar; Foça Kazıları Başkanı, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Ömer Özyiğit’in başkanlığında 3 Mimar, 1 restoratör, 3 usta, 30 işçi ve arkeologlar tarafından yapılıyor.
Tüm restorasyon çimento kullanmadan, sur ve kulelerin yapıldığı dönemlerin teknikleriyle yeniden hayata geçiriliyor.
Surlarla ilgili çalışmalara 2009 yılında başlandı.. Önce surların kazıları gerçekleştirildi. Daha sonra rölevelerin çizilmesine geçildi. Rölevelerin çiziminin ardından restutisyon ve restorasyon projeleri hazırlandı. Kazı ve proje çalışmaları 2010 yılının sonuna kadar sürdü. Projeler önce Koruma Kurulu’ndan geçirildi sonra da 2011 yılı Haziran Ay’ında İzmir 2.No.lu Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun onayından geçti. Ancak finansman sorunu nedeniyle hemen restorasyona başlanamadı.
İhale yöntemiyle yapılan işlerin sonuçlarının yanlış uygulamalara dönüştüğünü gördükleri için surların restorasyonunu ihale etmek istemediklerini söyleyen Prof.Dr. Ömer Özyiğit; ihale yöntemiyle maliyetin en az iki katına çıktığını belirtti.
Proje ve çalışmalarla ilgili olarak ayrıntılı bilgiler veren Prof. Dr. Ömer Özyiğit şunları söyledi;
“Projesini yaptığımız işi kendimiz yapmak istedik. İhaleyle yapılan restorasyonların gerçeğine çok aykırı olması ve eski eserlere zarar vermesi nedeniyle projemizi doğrudan doğruya kendimiz uygulamak istedik. Bunun için bir finansman bulmak zorundaydık. 2011 yılında bu finansmanı bulamadığımız için projemiz onaylı olduğu halde surlar konusunda bir şey yapamadık. Boş geçti. Fakat 2012 yılıyla birlikte İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin sponsorluğunda çalışmalara başladık. Bu çalışmalara Foça Belediyesi de kendi gücüyle, ekip ve alet desteğiyle yardımcı oldu. Şantiyemizi Nisan ayında kurduk. 2012 Mayıs başında çalışmalara başladık. Ara vermeden de devam ediyoruz. Çalışmalar Foça yarımadasının daha çok kuzeye ve kuzeydoğusuna bakan yönündeki surlarla ilgilidir. Altı bölüme ayırdığımız surların öncelikle altıncı bölümünden başladık. Şu ana kadar altı, beş ve dördüncü bölümleri tamamlandı. Bu bölümlerin aralarındaki kulelerin inşasına yeni başladık. Sanıyorum finansman desteği bu şekilde devam ederse çalışmaları önümüzdeki yılın yaz aylarında bitirebileceğiz. Tabii bitme konusu finansmana bağlı olduğu için daha önce ya da daha sonra da olabilir.
ROMA, BİZANS, CENEVİZ VE OSMANLILARIN İZLERİ VAR
Surların projesini hazırlarken öncelikle surların bütün dönemleri ve evrelerini ayırdık. Çok sayıda dönem ve evre olduğunu gördük. Buna göre en eski evrelerin Athena Tapınağı’nın batısında Roma Dönemi’nde küçük bir bölüm olduğunu keşfettik. Daha sonra Bizans döneminde yapılan bölümleri bulduk. Esas büyük onarımın ise Cenevizliler tarafından yapıldığını. Foça’daki Ceneviz beyi 1. Benedetto’nun, Venediklilerin 1296 yılında kaleyi yıkmalarından sonra 1299 yılında yeniden inşa ettiğini biliyoruz. Bunun hangi surlar olduğunu tespit ettik. Buna göre tüm literatürde geçen asıl Ceneviz kalesinin burası olduğu net olarak karşımıza çıktı. Oysa Dış kale dediğimiz askeri bölgenin içinde kalan bölümün kesinlikle Ceneviz kalesi olmadığı 1678’de yapılan bir Osmanlı Kalesi olduğunu saptadık.
Cenevizlilerin büyük kaleyi Horasan Harcı’yla yaptıkları, Athena Tapınağı’nın özellikle Arkaik dönem Tüf Taşı bloklarıyla örüldüğünü gördük. Roma dönemi mermer bloklarının ise Bizanslılar tarafından oldukça tahribata uğratıldığı ve kireç yapıldığı için elimize geçmediğini düşünüyoruz.
1299 yılında kalenin Bizanslılarla savaşlar sırasında el değiştirdiğini, bazen Cenevizlilerin, bazen Bizanslıların elinde kaldığını, Bizanslıların onarımlarda Çamur Harcı kullandığını saptamış bulunuyoruz.
1455 YILINDA OSMANLILAR ELE GEÇİRDİ
1455 yılında Fatih Sultan Mehmet zamanında Foça Osmanlı topraklarına katılır. Bunun tarihini net olarak biliyoruz. Cenevizlilerin yanında Midilli’de kalan Tarihçi Dukas, Foça’nın Cenevizlilerin elinden alınıp Osmanlı toprağına ne zaman katıldığını bize net olarak verir. Bu tarih 24 Aralık 1455’tir.
Osmanlıların eline geçtikten sonra ilk büyük onarım Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade Mustafa’nın Manisa’da olduğu dönemde Saruhan Sancak Beyinin kale komutanı tarafından 1538 yılında yaptırılmıştır. Beşkapılar kalesi ve kayıkhane ile Ceneviz surları ve kulelerinin onarımının yanı sıra Osmanlı Kuleleri’nin de yapıldığını, Athena tapınağının yanında biri konik, diğeri beşgen forma sahip iki ayrı Ceneviz Kulesi olduğunu saptadık.
EVLİYA ÇELEBİ BURADA ÇALIŞTI
Kale 1649 yılında Venediklilerin saldırısına uğruyor ve topa tutuluyor. 1671 yılında da bu hasarlar gideriliyor. Evliya Çelebi günlüklerinde buraya geldiğini ve burada çalıştığını anlatıyor. Bunu da söz konusu proje içinde saptamış olduk.
Daha sonra Foça 1730 ve 1739’da iki büyük deprem geçirir. Foça ve surlar büyük tahribat görür. Tahsisat çıkarılır ve 1742 yılındaki onarımda surlar önüne destek amaçlı payandalar yapılır. Bu bildiğimiz son onarımdır. Bu tarihten sonra surlar kaderine terk edilir. Taşlar zaman zaman sökülerek inşaatlarda kullanılır. Üst ve dış kaplamasındaki büyük bloklar ve düzgün taşlar alınmış, biz daha çok iç dolgusuyla karşı karşıya kaldık.
HORASAN HARCI VE KİREÇ HARCI KULLANDIK
Projemizde önemli ilkeler belirledik ve onları uyguluyoruz. Kesinlikle çimento kullanmıyoruz. Her dönemin kendine özgü harcını kullanıyoruz. Bizanslıların Toprak Harcı’nı, Cenevizlilerin Horasan Harcı’nı, Osmanlıların ise Kireç Harcı’nı aynı kalitede yapıp kullanıyoruz.
Vaktiyle bu surlara ait olan, surlardan sökülüp evler yapılan taşları kazılarla çıkarıyoruz ve surların onarımında bunları kullanıyoruz. Yıllardır yaptığımız kazılar boyunca bu taşları toplayıp, bu iş için biriktirdik. Şimdi bu orijinal taşlarla yapılan restorasyonun çok başarılı olduğunu düşünüyoruz.
YÜZLERCE YIL ÖTESİNE GİDECEK BİR RESTORASYON YAPIYORUZ
Eski taş kullanıyoruz, eski harç kullanıyoruz, bunların yanı sıra ayrıca eskitme de yapıyoruz ve surları hiçbir zaman tamamlamıyoruz. Çünkü kulelerin ve mazgalların bittiği noktayı tam saptayamadığımız için projede belli bir yüksekliğe kadar çıkıyor ve yükseklikte arkadaki toprak seviyesini az aşıyor. En fazla bir korkuluk boyu kadar aşıyoruz ve üstüne de kırıklar halinde, bir harabe halinde bırakıyoruz. Yani sağlam bir harabe biçimine koymak istiyoruz. Fakat yaptığımız duvar işçiliği oldukça sağlam bir duvar işçiliği. Yüzlerce yıl ötesine gidecek bir restorasyon yaptığımıza inanıyoruz. Kullandığımız Horasan harcı ve Kireç Harcı yüzyıllar boyunca gitgide sertleşen bir malzeme, oysa çimento ise 50 yıldan sonra dağılma gösteren bağlayıcı bir maddedir.
Görünüm için derz konusuna ayrıca önem veriyoruz. Yaptığımız restorasyonun örnek bir çalışma olduğuna inanıyoruz. Şimdiye kadar yapılan kale restorasyonlarından farklı bir anlayışta olduğuna inanıyoruz. Orijinal malzeme kullanıyoruz ve tamamen eskiye uygun biçimde ayağa kaldırmaya çalışıyoruz.
350 METRE UZUNLUKTA İKİBUÇUK METRE GENİŞLİĞİNDE
Onaracağımız kısımlar 350 metre uzunlukta. Yükseklikler yerine göre değişiyor. Gerek kuleler, gerek surlar arkadaki toprak durumuna göre değişiyor. Genişlikler birbuçuk, ikibuçuk metre arasında değişiklikler gösteriyor. Kuleler dikey hatları, surlar yatay hataları oluşturuyor. Yatay ve dikey hatları uyumlu bir şekilde ortaya koyacağız. Kuleler tabii ki daha yüksek olacak. Beş adet kule var. İkisi Ceneviz, üçü Osmanlı kulesi.
EN BÜYÜK PAY İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ’NİN
Büyükşehir Belediyesi ve Foça Belediyesi’nin katkılarının yanı sıra Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın ödeneklerinden de faydalanıyoruz. Ama en büyük pay İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin.
İzmir Büyükşehir Belediyesi ile Ocak sonundan Ocak sonuna protokol yaptık. Umarım yeni protokolle surların restorasyonunu tamamlayacağız
SAHİL YOLU PROJESİ BİTMEK ÜZERE
Surların deniz tarafındaki sahil yolu ile ilgili proje hazırlıyoruz ve bitirmek üzereyiz. Bu projeyi önce Foça Belediyesi’ne, sonra İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne sunacağız, onlar da beğenirse Koruma Kurulu’nun onayından geçireceğiz ve İzmir Büyükşehir Belediyesi yapımı için ihaleye çıkacak. Mevcut olan yolu geçmeyeceğiz. Ancak altında on adetten fazla köprü olacak. Deniz surlara kadar gelecek. Surların karşısına gelecek şekilde açıklama panoları olacak. Bu panolar için küçük alanlar yaratılacak. Köprüden surlara doğru da ışıklandırmalar yapılacak.
Bundan sonraki hedefimiz Athena Tapınağı’nın ayağa kaldırılması olacak. Yel değirmenlerini yılbaşından sonra tekrar ele alıp bitireceğiz. Bunların hepsini aynı anda devam ettirmek mümkün değil. Kazı alanı yanındaki okul yerine de yeni lise binasının yapılmasının ardından burayı Müze olarak değerlendireceğiz.
Bittiğinde bu çok özel yerin fotoğrafları sadece Foça’nın değil Türkiye’nin tanıtım afişlerini de süsleyecek. Phokaia surları yükseliyor, Foça değişiyor. Türkiye’nin batısında, tarih aslına uygun olarak ayağa kalkıyor” dedi.
